1. Đôi nét về chùa Vồm Thanh Hóa
1.1. Vị trí địa lý và lịch sử hình thành chùa Vồm
Chùa Vồm tọa lạc dưới chân núi Bàn A, phường Đông Tiến, tỉnh Thanh Hóa. Nơi đây đã từng thuộc địa bàn của thành Tư Phố trong thời kỳ Bắc thuộc và cũng là lỵ sở Dương Xá đất Ái Châu và Thanh Hóa trong nhiều triều đại phong kiến. Đây cũng là vùng đất tiếp giáp với Ngã Ba Đầu, nơi hợp lưu giữa sông Mã với sông Chu trước khi đổ ra biển. Những yếu tố này đã tạo nên cho chùa một bề dày lịch sử cũng như cảnh quan và địa thế vô cùng hùng vĩ, đẹp đẽ.
Chùa Vồm nằm dưới chân núi Bàn A tỉnh Thanh Hóa. (Nguồn: UBND Phường Đông Tiến)
Chùa Vồm còn được biết đến với tên chữ là Đại Khánh tự và Đại Hùng tự, hai danh xưng thể hiện rõ tinh thần Phật giáo và ý nghĩa hòa hợp giữa trí tuệ và từ bi. Theo các tài liệu cổ như Đại Nam nhất thống chí và Hoàng Việt nhất thống dư địa chí, chùa có niên đại từ thời Trần, được xem là một trong những trung tâm Phật giáo cổ nhất của vùng Thanh Hóa, nơi từng chứng kiến nhiều biến thiên lịch sử và sự hưng thịnh của thiền phái Lâm Tế.
1.2. Lý do Chùa Vồm là điểm đến thu hút du khách
Với địa thế “tọa sơn hướng thủy” hiếm có, chùa Vồm tựa mình vào dãy núi Bàn A sừng sững và hướng mặt ra dòng sông Mã hiền hòa, tạo nên một bức tranh phong thủy hài hòa giữa trời, đất và con người. Từ xa nhìn lại, ngôi chùa như ẩn mình giữa rừng cây xanh thẳm, mái ngói rêu phong lấp ló trong làn sương sớm, gợi cảm giác thanh tịnh và trầm mặc. Không gian nơi đây là sự hòa quyện giữa thiên nhiên và tâm linh, khiến mỗi bước chân hành hương đều trở nên nhẹ nhàng, an yên.
Kiến trúc chùa Vồm mang đậm dấu ấn truyền thống Việt, là sự kết hợp tinh tế giữa đá, gỗ và ngói, thể hiện rõ qua từng chi tiết chạm khắc công phu, hoa văn mềm mại và tượng Phật cổ kính mang giá trị nghệ thuật sâu sắc. Các pho tượng trong chùa đều được tạo tác tỉ mỉ, thể hiện phong cách điêu khắc của thời Trần và Lê Trung Hưng. Mỗi gian thờ, mái cong, cột kèo đều toát lên vẻ uy nghiêm mà gần gũi, như hài hòa cùng thiên nhiên xung quanh.
Không chỉ mang giá trị nghệ thuật và lịch sử, chùa Vồm còn là chốn tâm linh thanh tịnh, nơi du khách tìm về chiêm bái, cầu phúc, cầu an và lắng lòng giữa không gian thiền định. Tiếng chuông chùa ngân vang hòa cùng tiếng gió và tiếng chim rừng, tạo nên âm thanh trong trẻo khiến lòng người thêm tĩnh tại. Dù đến vào mùa xuân rực rỡ hay những ngày thu yên ả, chùa Vồm vẫn giữ nguyên nét bình dị, linh thiêng.
1.3. Trải nghiệm giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh của Chùa Vồm
Trải qua nhiều thế kỷ, chùa Vồm vẫn là trung tâm truyền thừa thiền phái Lâm Tế, gắn liền với thời Lê Trung Hưng – giai đoạn Phật giáo phát triển mạnh mẽ ở xứ Thanh. Nhiều thiền sư nổi tiếng từng tu hành tại đây, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Phật giáo Việt Nam.
Bên cạnh giá trị tôn giáo, chùa còn là biểu tượng văn hóa nghệ thuật tiêu biểu của vùng, hòa quyện giữa tự nhiên, kiến trúc và cảnh quan. Với vẻ đẹp sơn thủy hữu tình, không gian tĩnh lặng và bầu không khí trong lành, chùa Vồm trở thành điểm đến lý tưởng cho du khách muốn kết hợp chiêm bái, thiền định và nghỉ dưỡng trong hành trình khám phá xứ Thanh.
2. Chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc và nghệ thuật cổ kính ở Chùa Vồm
Trải qua thời gian cùng những biến động của lịch sử, chiến tranh và thời tiết khắc nghiệt, chùa Vồm tuy không còn nguyên vẹn, nhưng những dấu tích kiến trúc thời Trần, thời Lê sơ, thời Nguyễn và đặc biệt là những kiến trúc mộ tháp còn lại từ thời Lê Trung Hưng giúp chúng ta phần nào đó biết được quy mô kiến trúc, nghệ thuật kiến trúc bề thế cũng như những giá trị tiềm ẩn trên nhiều phương diện của chùa.
2.1. Khám phá kết cấu độc đáo từ gỗ và đá trong không gian Chùa Vồm
Bước qua cổng Tam Quan cổ kính, du khách sẽ đi qua cây cầu cong cong bắc ngang hồ bán nguyệt thơ mộng, rồi tiến vào khoảng sân rộng thoáng đãng dẫn đến chính điện của chùa Vồm. Toàn bộ ngôi chùa được dựng bằng 40 cột gỗ lớn, vững chắc, trên thân cột vẫn còn lưu dấu những dòng chữ Hán khắc sâu. Theo khảo sát thì những dòng chữ này chính là những “văn bia” ghi lại công đức của người dân đã góp sức trùng tu chùa trong đợt đại trùng tu năm Đồng Khánh thứ 3 (1887).
Chùa được xây dựng dựa lưng vào vách núi, lấy chính vách đá làm tường, tạo cảm giác hòa quyện giữa công trình nhân tạo và thiên nhiên. Mái chùa uốn cong mềm mại theo hình mũi thuyền truyền thống, nhìn từ xa tựa như con thuyền rẽ sóng giữa biển trời, gợi cảm giác thanh thoát và bay bổng. Kết cấu vì, kèo của chùa là sự kết hợp tinh tế giữa giá chiêng, kẻ chuyền và chồng rường, tạo nên bộ khung vững chắc nâng đỡ toàn bộ phần mái. Các bờ nóc được trang trí bằng hình mặt nguyệt, trong khi những mảng chạm khắc ở xà thượng, xà hạ và hiên chùa mang phong cách nghệ thuật thời Lê Trung Hưng, vừa cổ kính vừa tinh xảo.
2.2. Pho tượng Phật “độc nhất vô nhị”
Điểm đặc biệt nhất trong không gian chùa Vồm chính là pho tượng Phật A Di Đà được tạc trực tiếp vào vách núi phía sau hậu cung. Pho tượng có chiều cao khoảng 6 m, rộng 3.1 m, là bức phù điêu cổ khắc nổi lớn nhất từng được phát hiện ở Thanh Hóa và cả Việt Nam. Các nghệ nhân xưa đã khéo léo chọn vị trí có thế núi vững chãi để tạc tượng, đồng thời sử dụng kỹ thuật điêu khắc đá tinh tế để khắc họa từng chi tiết, từ nếp áo, dáng ngồi đến ánh mắt hiền từ của Đức Phật. Đây được xem là báu vật quý giá, khẳng định tầm vóc và giá trị độc nhất vô nhị của chùa Vồm trong nghệ thuật Phật giáo Việt Nam.
Chiêm ngưỡng pho tượng “độc nhất vô nhị” tại chùa Vồm. (Nguồn: Sưu tầm)
2.3. Các tác phẩm điêu khắc, hoa văn gỗ truyền thống
Các chi tiết trang trí trong chùa Vồm là sự hòa quyện tinh tế giữa nghệ thuật gỗ và đá. Các họa tiết hoa sen, cúc giây, rồng, phượng, mây uốn lượn hay hình rùa ngậm hoa sen được chạm khắc tỉ mỉ trên các ván nong, cột kèo, hiên chùa, mang đậm phong cách thời Lê Trung Hưng. Mỗi đường nét đều thể hiện bàn tay tài hoa và lòng mộ đạo của người thợ xưa, góp phần tạo nên vẻ đẹp cổ kính, thanh thoát cho ngôi chùa.
Bên ngoài khu chính điện, về phía phải còn dấu tích tháp Phổ Minh cao chín tầng. Đây là nơi tôn thờ Xá lợi của Tỳ kheo Phổ Đường Thông Tuệ thiền sư, được xây dựng vào năm Tân Sửu (1900) dưới triều vua Thành Thái. Phía sau bên trái chùa còn có hai tháp đá nhỏ dựa vào vách núi, đỉnh tháp chạm khắc hình hoa sen, thân tháp khắc chữ Hán cổ. Những công trình này không chỉ bổ sung giá trị nghệ thuật cho chùa Vồm, mà còn khẳng định bề dày lịch sử và chiều sâu văn hóa Phật giáo của vùng đất xứ Thanh.
3. Hướng dẫn di chuyển đến Chùa Vồm thuận tiện nhất
Xuất phát từ Hà Nội:
Từ Hà Nội, du khách có thể lựa chọn nhiều phương tiện khác nhau để đến chùa Vồm như tàu hỏa, xe khách hoặc phương tiện cá nhân. Quãng đường khoảng 150 km, thời gian di chuyển trung bình từ 3 đến 3,5 giờ. Nếu đi bằng ô tô hoặc xe máy, du khách có thể theo cao tốc Hà Nội – Ninh Bình, sau đó rẽ vào Quốc lộ 1A hướng về Thanh Hóa, tiếp tục đi thêm khoảng 5 km theo hướng phường Đông Tiến là đến khu di tích. Với tàu hỏa, các chuyến tàu Thống Nhất Bắc – Nam đều dừng tại ga Thanh Hóa, du khách có thể lựa chọn di chuyển bằng taxi hoặc xe công nghệ để tới chùa.
Di chuyển bằng tàu hỏa Bắc - Nam vừa an toàn, lại tiết kiệm. (Nguồn: Sưu tầm)
Xuất phát từ TP.HCM và các tỉnh miền Nam:
Đối với du khách ở TP.HCM hoặc các tỉnh phía Nam, phương tiện thuận tiện nhất là máy bay. Du khách có thể bay đến sân bay Thọ Xuân (Thanh Hóa), sau đó tiếp tục di chuyển bằng taxi hoặc xe ô tô về trung tâm thành phố Thanh Hóa, quãng đường khoảng 45 km để đến chùa Vồm.
Đi lại trong nội thành Thanh Hóa đến chùa Vồm:
Khi đến Thanh Hóa, du khách có thể đến chùa Vồm bằng taxi, xe công nghệ hoặc xe đạp để tận hưởng không khí trong lành của vùng ven đô. Đường đi tới chùa bằng phẳng và dễ tìm, rất thuận tiện cho cả người hành hương và du khách yêu thích khám phá. Với khung cảnh yên bình, những cánh đồng xanh và con đường uốn quanh núi, hành trình đến chùa Vồm không chỉ là chuyến đi chiêm bái mà còn là trải nghiệm thư giãn, giúp du khách cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp bình dị của xứ Thanh.
4. Gợi ý hành trình trải nghiệm Chùa Vồm Thanh Hóa
4.1. Hành trình chiêm bái, sống chậm giữa thiên nhiên
Du khách có thể bắt đầu hành trình buổi sáng bằng việc dạo bước qua cổng Tam Quan cổ kính, ngắm nhìn hồ bán nguyệt phẳng lặng phản chiếu bóng chùa soi xuống. Khi tiến vào chính điện, hãy dành chút thời gian tĩnh tâm, dâng hương lễ Phật và chiêm bái pho tượng A Di Đà tạc trực tiếp vào vách núi. Những ai yêu thích chụp ảnh có thể ghi lại khoảnh khắc ánh nắng sớm len qua mái ngói cong, hay khung cảnh hùng vĩ giữa núi rừng Bàn A. Mỗi góc chụp, từ cầu đá cong cong đến cột gỗ chạm khắc tinh xảo, đều mang một vẻ đẹp cổ kính, thanh tịnh hiếm nơi nào có được.
4.2. Các hoạt động kết hợp tham quan hệ sinh thái quanh Chùa Vồm
Sau khi chiêm bái và khám phá không gian linh thiêng, du khách có thể kết hợp tham quan những điểm du lịch tâm linh nổi tiếng khác của xứ Thanh như đền Sòng Sơn, Phủ Na, hay Huyền Tích Am Tiên – hiện đang trong quá trình xây dựng, hứa hẹn trở thành điểm đến tâm linh mới trong tương lai. Ngoài ra, hành trình có thể nối dài đến quảng trường biển Sầm Sơn, nơi du khách tận hưởng không khí biển trong lành, tham gia các tu điểm vui chơi, giải trí hay ghé các làng quê ven sông Mã để thưởng thức ẩm thực địa phương.
Biểu diễn nhạc nước tại quảng trường biển Sầm Sơn. (Nguồn: Báo Thanh Niên)
Đừng quên dừng chân thưởng thức những món đặc sản mang hương vị xứ Thanh như nem chua, chè lam, bánh gai Tứ Trụ hay bát canh lá đắng ấm lòng. Giữa tiếng chuông chùa vang vọng và khung cảnh sơn thủy hữu tình, chuyến đi đến chùa Vồm sẽ là hành trình kết hợp trọn vẹn giữa tâm linh, văn hóa và thiên nhiên, giúp du khách tìm lại sự bình yên trong nhịp sống hiện đại.
Thưởng thức đặc sản nem chua Thanh Hóa. (Nguồn: Sưu tầm)
Hành trình tìm về chùa Vồm là chuyến đi trở lại với cội nguồn tâm linh, nơi tiếng chuông chùa hòa cùng tiếng gió núi và dòng sông Mã hiền hòa tạo nên không gian thiền tịnh đầy an nhiên. Giữa vẻ đẹp cổ kính của ngôi chùa, du khách sẽ cảm nhận được sự giao hòa giữa đất trời và lòng người. Nếu có dịp ghé Thanh Hóa, hãy dành một buổi lặng lòng chiêm bái và thưởng ngoạn tại chùa Vồm để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp nơi đây.
