1. Giới thiệu tổng quan về lăng miếu Triệu Tường
1.1 Nguồn gốc và địa điểm lăng miếu
Khi những bước chân đầu tiên trong hành trình mở cõi của Chúa Tiên Nguyễn Hoàng là lúc nền móng cho vương triều Nguyễn được hình thành. Khu di tích lăng miếu Triệu Tường tọa lạc tại làng Gia Miêu, xã Hà Long, chính là nơi lưu giữ cội nguồn thiêng liêng ấy. Xưa kia, vùng đất này thuộc tổng Thượng Bạn, huyện Tống Sơn, phủ Hà Trung, trấn Thanh Hoa. Nơi đây được xem là nơi phát tích của dòng họ Nguyễn. Về sau, đây trở thành nơi an nghỉ của Triệu Tổ Tĩnh Hoàng Đế Nguyễn Kim, thân phụ của Nguyễn Hoàng, người có công mở mang bờ cõi về phương Nam.
Khung cảnh bên ngoài lăng miếu Triệu Trường. (Nguồn: Sưu tầm)
Theo các tư liệu, nhiều làng mạc ở Nghệ An, Hà Tĩnh và Trung Trung Bộ ngày nay vốn được lập nên bởi những người Thanh Hóa đi theo Nguyễn Hoàng vào năm 1558. Phần lớn trong số họ là quan lại, binh lính và dân quê gốc Tống Sơn (Hà Trung), những người mang theo tinh thần cần cù, trung nghĩa và lòng trung quân ái quốc. Nhờ đó, danh hiệu “người Tống Sơn” đã trở thành biểu tượng danh dự, thể hiện niềm tự hào về cội nguồn của dòng họ Nguyễn.
1.2 Sự ra đời của khu di tích lăng miếu Triệu Tường
Từ ý nghĩa thiêng liêng ấy, ngay sau khi lên ngôi vào năm 1802, vua Gia Long đã cho xây dựng Khu di tích lăng miếu Triệu Tường tại thôn Gia Miêu, tức quê gốc của tổ tiên nhà Nguyễn. Nhà vua đã thân chinh về bái yết lăng Thiên Tôn, vinh phong vùng đất này là Quý hương. Đồng thời truy tôn Nguyễn Kim là Triệu Tổ Tĩnh Hoàng Đế, đặt tên lăng là Trường Nguyên và cho dựng Nguyên Miếu để thờ các vị tiên vương.
Tư liệu về lăng miếu Triệu Trường chụp lại bởi người Pháp. (Nguồn: Sưu tầm)
Đến đời vua Minh Mạng, núi Thiên Tôn được đổi tên thành núi Triệu Tường, và khu lăng miếu cũng được đổi tên thành lăng miếu Triệu Tường. Công trình này không chỉ là nơi tri ân và thờ phụng tổ tiên hoàng tộc Nguyễn, mà còn là biểu tượng của đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc của các đời vua nhà Nguyễn đối với công lao của tiền nhân đã gây dựng nên triều đại huy hoàng kéo dài suốt hơn 140 năm trong lịch sử dân tộc.
2. Cách di chuyển và trải nghiệm hành trình
Hành trình đến với khu di tích lăng miếu Triệu Tường khá thuận tiện. Du khách chỉ cần di chuyển theo Quốc lộ 1A về hướng Bắc khoảng 35 km là đến địa phận xã Hà Trung, sau đó rẽ vào thôn Gia Miêu, nơi tọa lạc của khu di tích. Tuyến đường bằng phẳng, giao thông thông suốt, rất phù hợp cho cả ô tô, xe máy hoặc xe du lịch, giúp chuyến đi trở nên dễ dàng và thoải mái.
Toàn cảnh khu vực xung quanh lăng miếu Triệu trường. (Nguồn: Sưu tầm)
Khi đến nơi du khách sẽ bắt gặp khu vực gửi xe rộng rãi, được bố trí ngay gần lối vào di tích. Từ đây, con đường lát đá dẫn vào lăng miếu uốn lượn dưới những tán cây xanh mát, tạo nên cảm giác thanh tịnh, thư thái. Chặng đường đi bộ ngắn này không chỉ mang đến cơ hội hít thở không khí trong lành mà còn là hành trình chậm rãi để cảm nhận trọn vẹn sự linh thiêng, trầm mặc của vùng đất “quý hương”.
3. Thời điểm lý tưởng để khám phá
Du khách có thể ghé thăm lăng miếu Triệu Tường vào bất kỳ thời điểm nào trong năm, bởi nơi đây luôn mang một vẻ đẹp riêng, vừa cổ kính vừa thanh bình. Mùa xuân là lúc cảnh sắc rực rỡ nhất, khi tiết trời mát mẻ, cây cối xanh tươi và hoa lá đua nở, tạo nên khung cảnh hữu tình tô điểm cho không gian linh thiêng của di tích.
Vào mùa hè và đầu thu, khu vực quanh chân núi Triệu Tường lại mang đến cảm giác yên ả, thanh thoát với tiếng chim hót và làn gió nhẹ từ sông Mã thổi về. Dù đến vào thời điểm nào, hành trình khám phá lăng miếu Triệu Tường đều đem lại cho du khách cơ hội chiêm ngưỡng vẻ đẹp hài hòa giữa thiên nhiên và di sản, một không gian lưu giữ cội nguồn vương triều Nguyễn giữa lòng xứ Thanh.
4. Những trải nghiệm nổi bật tại lăng miếu Triệu Tường
4.1 Công trình và di tích lịch sử
Lăng miếu Triệu Tường được xây dựng với quy mô lớn, gồm hai khu vực chính là Lăng Trường Nguyên, tức nơi an táng Triệu Tổ Tĩnh Hoàng đế Nguyễn Kim. Và Miếu Triệu Tường là nơi thờ tự các bậc tiên tổ dòng họ Nguyễn. Công trình được khởi dựng vào năm 1806 dưới thời vua Gia Long, nằm ở cánh đồng dưới chân núi Triệu Tường, cách khu lăng khoảng 1 km. Theo ghi chép cổ, miếu được xây dựng vô cùng công phu và được ví như “Kinh thành Huế thu nhỏ”.
Khung cảnh phía trong lăng miếu Triệu Trường. (Nguồn: Sưu tầm)
Miếu Triệu Tường gồm hai công trình lớn: Nguyên Miếu (miếu chính) thờ Triệu Tổ Tĩnh Hoàng đế Nguyễn Kim ở gian giữa và Thái Tổ Gia Dụ Hoàng đế Nguyễn Hoàng ở gian bên tả; Miếu Trừng Quốc công ở phía Đông là nơi thờ Trừng Quốc công Nguyễn Văn Lựu (thân phụ Nguyễn Kim) và Nguyễn Hán (con trai Nguyễn Hoàng). Toàn bộ kiến trúc đều quay về hướng Nam, mang phong cách uy nghi, bề thế đặc trưng của kiến trúc cung đình triều Nguyễn. Kết cấu tổng thể của khu di tích theo bố cục “ngoài thành - trong miếu”. Cụ thể, bên ngoài là lũy thành và hào nước bao quanh, bên trong chia thành nhiều khu vực chức năng khác nhau, lấy Nguyên Miếu làm trung tâm.
Lăng Trường Nguyên nằm trên núi Thiên Tôn. (Nguồn: Sưu tầm)
Qua nhiều đợt khai quật khảo cổ học, đặc biệt là năm 2019 trên diện tích hơn 4.000 m², các nhà nghiên cứu đã phát hiện đa dạng dấu tích. Trong đó gồm tường thành, nghi môn, cầu đá, hồ bán nguyệt, nhà công quán, nhà kho cùng gần 3.000 hiện vật bằng gốm sứ, sành và kim loại có niên đại từ thế kỷ XVI đến XX. Những hiện vật này phản ánh rõ trình độ xây dựng, nghệ thuật trang trí tinh xảo và sự phát triển rực rỡ của văn minh Đại Việt dưới thời Nguyễn.
4.2 Giá trị lịch sử
Lăng miếu Triệu Tường mang ý nghĩa đặc biệt trong việc khẳng định cội nguồn của vương triều Nguyễn. Nơi đây gắn liền với Nguyễn Kim, người đặt nền móng cho sự nghiệp trung hưng nhà Lê và mở đường cho sự ra đời của triều Nguyễn. Khi lên ngôi năm 1802, vua Gia Long đã cho dựng miếu để tưởng nhớ tổ tiên và truy tôn Nguyễn Kim là Triệu Tổ Tĩnh Hoàng đế, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.
Lăng miếu thờ chúa tiên Nguyễn Hoàng. (Nguồn: Sưu tầm)
Nhiều vị vua nhà Nguyễn như Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Thành Thái, Khải Định đều từng trở về đây để dâng hương, bái yết tổ tiên, thể hiện lòng tri ân sâu sắc với các bậc tiền nhân.
Ngày nay, lăng miếu Triệu Tường không chỉ là nơi thờ tự thiêng liêng của dòng họ Nguyễn, mà còn là di tích khảo cổ học cấp quốc gia (được công nhận năm 2007), lưu giữ những giá trị quý báu về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật của Việt Nam. Đây là điểm đến đặc biệt để du khách tìm hiểu về nguồn gốc vương triều Nguyễn, đồng thời chiêm nghiệm tinh thần hiếu nghĩa, tri ân tổ tiên.
5. Kinh nghiệm và lưu ý
Trước khi ghé thăm lăng miếu Triệu Tường, du khách nên lưu ý một số điểm:
Chọn mặc trang phục kín đáo, lịch sự, màu sắc nhã nhặn, tránh trang phục ngắn, bó sát hoặc quá sặc sỡ để giữ gìn vẻ trang nghiêm nơi di tích.
Giữ thái độ nhẹ nhàng, tôn trọng, di chuyển chậm rãi, nói chuyện nhỏ tiếng, không cười đùa ồn ào trong khu vực thờ tự.
Tuân thủ quy định của ban quản lý di tích khi chụp ảnh, quay phim; chỉ thực hiện ở khu vực được phép và không chạm tay vào hiện vật, cấu trúc cổ.
Chuẩn bị lễ vật giản dị như hương, hoa tươi, trầu cau nếu muốn dâng lễ tưởng nhớ tổ tiên; hạn chế vàng mã hay lễ vật không phù hợp.
Dành thời gian tản bộ, quan sát, chiêm nghiệm để cảm nhận không khí linh thiêng và tìm hiểu sâu hơn về lịch sử hình thành vương triều Nguyễn.
Giữ vệ sinh chung, không xả rác, bảo vệ cảnh quan và không gian di tích để góp phần gìn giữ giá trị văn hóa cho thế hệ mai sau.
6. Kết hợp các địa điểm du lịch tại Thanh Hóa
6.1 Đền Đồng Cổ
Đền Đồng Cổ là điểm dừng chân linh thiêng nằm tại xã Yên Thọ, cách khu lăng miếu Triệu Tường không xa. Ngôi đền thờ Thần Đồng Cổ, vị thần núi hiển linh được coi là biểu tượng của tinh thần trung nghĩa và lòng yêu nước. Không gian nơi đây mang đậm sắc thái tâm linh cổ kính với những mái ngói cong, cổng tam quan bề thế và khung cảnh sông núi hữu tình.
Đền Đồng Cổ nhìn từ trên cao xuống. (Nguồn: Sưu tầm)
Đến với đền Đồng Cổ, du khách không chỉ được chiêm bái, dâng hương mà còn có cơ hội hòa mình vào lễ hội truyền thống diễn ra vào tháng 3 âm lịch hằng năm. Kết hợp tham quan Đền Đồng Cổ cùng lăng miếu Triệu Tường sẽ mang đến hành trình trọn vẹn, nơi du khách vừa chiêm nghiệm giá trị lịch sử, vừa cảm nhận chiều sâu tín ngưỡng tâm linh đặc trưng của xứ Thanh.
6.2 Di tích lịch sử Đền Bà Triệu
Cách khu lăng miếu Triệu Tường khoảng 25 km về phía Nam, đền Bà Triệu là nơi thờ vị nữ anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh. Bà là người đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của nhà Ngô vào thế kỷ III. Nổi bật giữa núi rừng Thanh Hóa, ngôi đền uy nghiêm tựa lưng vào núi Gai, mặt hướng ra đồng bằng, biểu trưng cho khí phách quật cường của người con gái “muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ”. Hàng năm, vào tháng 2 âm lịch, nơi đây tổ chức lễ hội Bà Triệu. Đây là một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất của Thanh Hóa, thu hút hàng vạn du khách. Viếng thăm Đền Bà Triệu giúp hành trình khám phá vùng đất phát tích vương triều Nguyễn thêm phần sâu sắc, khi ta được chứng kiến sự giao hòa giữa lịch sử dựng nước và tinh thần bất khuất của con người xứ Thanh.
6.3 Biển Sầm Sơn
Sau khi tìm hiểu những di tích cổ kính mang đậm giá trị lịch sử, du khách có thể thư giãn tại biển Sầm Sơn - một trong những bãi biển nổi tiếng nhất miền Trung. Biển Sầm Sơn quyến rũ với bãi cát mịn, làn nước trong xanh cùng sóng biển dập dờn quanh năm. Buổi sáng, du khách có thể đón bình minh trên biển, tản bộ trên con đường ven sóng hoặc thưởng thức hải sản tươi ngon tại các nhà hàng ven bờ.
Quảng trường biển Sầm Sơn là điểm đến không thể bỏ qua. (Nguồn: Sưu tầm)
Đặc biệt, quảng trường biển Sầm Sơn là điểm check-in hấp dẫn không thể bỏ lỡ. Với không gian rộng lớn, cảnh quan hiện đại, kết hợp ánh sáng nghệ thuật và hệ thống nhạc nước độc đáo, nơi đây trở thành trung tâm tổ chức các sự kiện văn hóa và du lịch lớn của tỉnh. Sự kết hợp giữa quá khứ uy nghi của lăng miếu Triệu Tường và vẻ hiện đại, sôi động của Sầm Sơn mang đến cho du khách một hành trình vừa khám phá lịch sử - văn hóa, vừa tận hưởng trọn vẹn vẻ đẹp của xứ Thanh.
Khu lăng miếu Triệu Tường không chỉ là không gian thờ tự thiêng liêng, nơi lưu giữ dấu ấn của tổ tiên triều Nguyễn, mà còn là cầu nối văn hóa giữa dòng chảy lịch sử, quá khứ và hiện tại. Đến với vùng đất “quý hương” này, du khách không chỉ được chiêm bái trong không gian trang nghiêm, thanh tịnh mà còn có dịp cảm nhận khí thiêng của đất tổ, tìm về cội nguồn. Đây thực sự là hành trình ý nghĩa giúp mỗi người thêm tự hào về truyền thống dân tộc và trân trọng hơn những giá trị văn hóa, lịch sử trường tồn cùng thời gian.
