1. Giới thiệu tổng quan về Phủ Trịnh và Nghè Vẹt
1.1 Vị trí địa lý của Phủ Trịnh và Nghè Vẹt
Nằm bên bờ tả ngạn dòng sông Mã thơ mộng, thuộc hai làng Sáo Sơn và Biện Thượng, xã Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa, Phủ Trịnh và Nghè Vẹt là quần thể di tích mang đậm dấu ấn lịch sử và tâm linh của xứ Thanh. Tựa lưng vào dãy núi Báo hùng vĩ, mặt hướng ra cánh đồng rộng lớn, nơi đây hội tụ đầy đủ yếu tố phong thủy “sơn thủy hữu tình”, được coi là vùng đất phát tích của dòng họ Trịnh quyền thế một thời trong lịch sử dân tộc.
Không gian di tích mang vẻ đẹp cổ kính, trầm mặc, ẩn mình giữa thiên nhiên yên bình mà linh thiêng. Trải qua bao thăng trầm, Phủ Trịnh và Nghè Vẹt vẫn giữ được hồn cốt xưa, như một chứng nhân sống động của thời Lê Trung Hưng rực rỡ.
1.2 Nguồn gốc và ý nghĩa lịch sử
Phủ Trịnh là quần thể di tích gắn liền với tên tuổi Minh Khang Thái Vương Trịnh Kiểm. Ông là người khai sáng vương triều họ Trịnh và đặt nền móng cho hơn hai thế kỷ trị vì trong lịch sử Việt Nam (1545 – 1787). Phủ Trịnh từng là trung tâm chính trị, quân sự của đất nước thời Lê Trung Hưng, nơi các chúa Trịnh bàn định đại sự, hoạch định kế sách trị quốc và tiếp đón sứ thần các nước. Từ đây, dòng họ Trịnh từng bước khẳng định vai trò to lớn trong việc giữ vững giang sơn, củng cố nền độc lập và phát triển đất nước.
Phủ Trịnh là nơi gắn liền với Minh Khang Thái Vương Trịnh Kiểm. (Nguồn: Sưu tầm)
Song song với đó, Nghè Vẹt mang ý nghĩa linh thiêng sâu sắc, là nơi thờ Thần Thành hoàng làng và 12 đời chúa Trịnh. Tên gọi “Nghè Vẹt” bắt nguồn từ truyền thuyết dân gian kể rằng khi thân mẫu của Trịnh Kiểm qua đời, đàn vẹt đã bay đến che chở, bảo vệ thi hài bà khỏi gió mưa, thể hiện sự linh ứng của trời đất. Từ đó, người dân lập nghè thờ để tưởng nhớ công đức tổ tiên và tôn vinh linh khí của vùng đất phát tích họ Trịnh.
1.3 Giá trị văn hóa và tâm linh
Không chỉ là nơi tôn thờ tổ tiên của dòng họ Trịnh, Phủ Trịnh và Nghè Vẹt còn là điểm đến văn hóa, tâm linh giàu ý nghĩa, thu hút đông đảo du khách và con cháu họ Trịnh trên khắp cả nước về dâng hương, tưởng niệm. Đây là nơi để thế hệ sau tri ân công đức của các bậc tiền nhân, đồng thời tìm hiểu sâu hơn về lịch sử Việt Nam trong thời phong kiến.
Giữa không gian linh thiêng, thanh tịnh, Phủ Trịnh và Nghè Vẹt không chỉ gợi nhớ về quyền uy của một dòng họ hiển hách mà còn khơi dậy niềm tự hào dân tộc, tinh thần “uống nước nhớ nguồn” và lòng biết ơn đối với những người đã góp phần định hình vận mệnh đất nước. Ngày nay, nơi đây trở thành điểm đến hành hương ý nghĩa, là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giúp gìn giữ và lan tỏa giá trị lịch sử, văn hóa và đạo lý truyền thống của người Việt.
2. Kiến trúc độc đáo của Phủ Trịnh và Nghè Vẹt
2.1. Phủ Trịnh
Từng là hành dinh của Minh Khang Thái Vương Trịnh Kiểm, Phủ Trịnh được xây dựng với quy mô lớn, gồm nhiều hạng mục liên hoàn thể hiện rõ phong cách kiến trúc cung đình thời Lê Trung Hưng. Trong đó, khu từ phủ là nơi chúa làm việc và tiếp đón khách, còn nội phủ là nơi sinh hoạt của chúa cùng gia quyến. Ngoài ra, phủ còn có khu làm việc của quan lại, khu thờ cúng tổ tiên, cùng vườn cảnh, hồ nước và sân khấu nhỏ dùng cho các buổi thưởng ngoạn, diễn trò cung đình.
Tổng thể công trình được bố trí hài hòa giữa yếu tố phong thủy và nghệ thuật kiến trúc truyền thống, lấy dãy núi Báo làm hậu chẩm, sông Mã làm tiền án, tạo nên thế đất “tọa sơn hướng thủy” biểu trưng cho sự vững bền và thịnh vượng. Năm 1787, trong biến cố lịch sử cuối thời Lê – Trịnh, Phủ Trịnh bị phóng hỏa, toàn bộ cung điện và hành dinh xưa gần như bị thiêu rụi. Ngày nay, nơi đây chỉ còn sót lại một số dấu tích như dãy nhà bếp cũ, những bài vị, câu đối cổ, cùng các minh khí và tượng gỗ mang giá trị nghệ thuật cao. Dẫu chỉ còn là phế tích, từng mảnh gỗ, từng dòng chữ khắc vẫn lưu giữ khí phách và dấu ấn quyền uy của một thời vàng son, giúp hậu thế hình dung được phần nào sự tráng lệ, hưng thịnh và vị thế lẫy lừng của phủ Chúa trong lịch sử dân tộc.
2.2. Nghè Vẹt
Cách Phủ Trịnh khoảng 400 đến 500 m, Nghè Vẹt là một công trình thờ tự linh thiêng, gắn liền với tín ngưỡng và truyền thống của dòng họ Trịnh. Ban đầu, nghè là nơi thờ Thành hoàng làng, về sau trở thành nơi thờ phụng 12 đời chúa Trịnh. Di tích được xây dựng trên diện tích khoảng 200 m², với bố cục hài hòa và kiến trúc cổ truyền mang đậm phong cách Việt cổ.
Trước sân nghè vẫn còn lưu giữ chiếc khánh đá cổ treo trên giá đỡ. Ngôi tiền đường gồm 11 gian, được kiến trúc đăng đối, bên trong bài trí trang trọng các ban thờ và bài vị của 12 đời chúa Trịnh: Trịnh Kiểm, Trịnh Tùng, Trịnh Tráng, Trịnh Tạc, Trịnh Căn, Trịnh Cương, Trịnh Giang, Trịnh Doanh, Trịnh Sâm, Trịnh Cán, Trịnh Khải và Trịnh Bồng. Chính giữa hậu cung đặt bài vị Đại vương Trịnh La – thủy tổ của dòng họ Trịnh, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc với cội nguồn.
Điểm nhấn đặc biệt của Nghè Vẹt là bốn con ngựa thờ bằng gỗ được sơn son thếp vàng cùng đôi vẹt lớn. Hai con vẹt có chiều cao hơn 2 m, dáng thanh mảnh như chim hạc nhưng nổi bật với chiếc mỏ dài cong đặc trưng. Từng chi tiết chạm khắc, sơn son thiếp vàng đều được thực hiện công phu, tạo nên hình tượng sống động và độc đáo. Theo truyền thuyết, loài vẹt gắn liền với sự linh ứng của trời đất, tượng trưng cho sự trung thành và bảo hộ, đồng thời nhắc nhớ đến câu chuyện cảm động về đàn vẹt đã che chở thi hài thân mẫu Trịnh Kiểm. Chính vì thế, đôi vẹt không chỉ là linh vật mà còn là biểu tượng thiêng liêng, thể hiện tinh thần tri ân và bản sắc riêng của dòng họ Trịnh.
Hai con chim vẹt gắn liền với truyền thuyết về Nghè Vẹt. (Nguồn: Sưu tầm)
3. Lễ hội truyền thống tại Phủ Trịnh và Nghè Vẹt
Hằng năm, tại xã Vĩnh Lộc, lễ hội Phủ Trịnh được long trọng tổ chức nhằm tri ân, tưởng nhớ các vị vua, anh hùng và các bậc tiền nhân đã có công dựng nước, giữ nước. Đây không chỉ là dịp để con cháu dòng họ Trịnh tưởng niệm tổ tiên mà còn là hoạt động văn hóa giàu ý nghĩa, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống của vùng đất xứ Thanh. Lễ hội thường diễn ra trong ba ngày, từ 16 đến 18 tháng 2 âm lịch, tại khu di tích Phủ Trịnh và Nghè Vẹt, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách thập phương đến tham dự.
Lễ hội gồm hai phần: phần lễ và phần hội. Phần lễ được tiến hành trang nghiêm với các nghi thức truyền thống như lễ Tiên thường cáo yết, lễ Cáo yết, dâng hương, lễ Chánh kỵ cùng chương trình nghệ thuật “Trung Hưng gấm vóc” tái hiện lịch sử hào hùng của nhà Lê – Trịnh. Sau phần lễ là phần hội sôi nổi, nơi người dân và du khách cùng hòa mình vào các hoạt động văn hóa, thể thao, trò chơi dân gian như kéo co, biểu diễn văn nghệ, trưng bày sản vật địa phương và nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn khác. Tất cả tạo nên không khí náo nức, ấm áp tình làng nghĩa xóm, đồng thời thể hiện tinh thần đoàn kết và niềm tự hào của người dân xứ Thanh đối với di sản quê hương.
Không khí lễ hội nhộn nhịp, tưng bừng tại Phủ Trịnh. (Nguồn: Báo Công lý)
4. Gợi ý điểm tham quan gần Phủ Trịnh và Nghè Vẹt
4.1 Thái miếu nhà Hậu Lê
Cùng nằm trên tuyến du lịch tâm linh Đông Sơn, Thái miếu nhà Hậu Lê là một trong những công trình thờ tự tiêu biểu nhất của vùng đất Thanh Hóa. Với kiến trúc cổ kính, mái cong rêu phong và không gian linh thiêng, Thái miếu không chỉ là nơi thờ phụng các vị vua triều Lê mà còn là điểm đến để du khách tìm hiểu về văn hóa, tín ngưỡng và truyền thống tôn vinh tổ tiên của người Việt. Mỗi dịp lễ hội tháng 8 âm lịch, nơi đây lại vang lên tiếng trống, tiếng chiêng, thu hút hàng ngàn người dân và du khách thập phương về dâng hương tưởng niệm.
4.2 Thành nhà Hồ
Cách Phủ Trịnh và Nghè Vẹt khoảng 15 km, Thành nhà Hồ là công trình thể hiện tầm vóc, trí tuệ và bản lĩnh của người Việt cổ. Thành được xây dựng vào cuối thế kỷ XIV bằng những khối đá xanh lớn, xếp chồng khít nhau mà không cần chất kết dính, tạo nên một kỳ tích kiến trúc hiếm có. Nơi đây từng là trung tâm chính trị của nước Đại Ngu thời Hồ Quý Ly, biểu tượng cho quyền lực, cho khát vọng tự chủ và tinh thần sáng tạo của dân tộc. Dù đã trải qua hơn 600 năm, những bức tường thành vẫn sừng sững giữa trời, như lời nhắc về một thời kỳ lịch sử đầy biến động nhưng cũng rạng rỡ niềm tự hào.
4.3 Khu di tích Lam Kinh
Khu di tích Lam Kinh là di tích quốc gia đặc biệt, mang giá trị to lớn về lịch sử và tâm linh. Không gian Lam Kinh được bao bọc bởi rừng lim xanh ngút ngàn, dòng sông Chu hiền hòa và những ngọn đồi thoai thoải, tạo nên khung cảnh thanh tịnh và linh thiêng. Đến đây, du khách không chỉ được chiêm bái lăng mộ vua Lê Thái Tổ mà còn có thể tìm hiểu về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn oai hùng, cảm nhận tinh thần quật cường và ý chí tự cường của dân tộc Việt qua từng tấm bia, mái đền, ngọn cỏ.
Kết hợp tham quan và chiêm bái tại khu di tích Lam Kinh. (Nguồn: Sưu tầm)
Bên cạnh đó, Thanh Hóa hiện đang được đầu tư xây dựng Huyền Tích Am Tiên, một công trình tâm linh quy mô lớn tọa lạc tại vùng núi Nưa linh thiêng. Trong tương lai, khi hoàn thiện, nơi đây hứa hẹn trở thành điểm hành hương, chiêm bái và thưởng ngoạn lý tưởng, mang đến cho du khách cảm giác bình yên, tĩnh tại giữa không gian núi non hùng vĩ. Với kiến trúc hài hòa giữa thiên nhiên và yếu tố tâm linh, Huyền Tích Am Tiên sẽ góp phần làm phong phú thêm tuyến du lịch văn hóa – tín ngưỡng của xứ Thanh, khép lại hành trình khám phá vùng đất thiêng một cách trọn vẹn, sâu lắng và đầy ý nghĩa.
Hành trình về với Phủ Trịnh và Nghè Vẹt không chỉ là chuyến du ngoạn giữa khung cảnh sông núi hữu tình của xứ Thanh, mà còn là dịp để mỗi người tìm về cội nguồn, tri ân những bậc tiền nhân đã góp phần làm nên một giai đoạn vàng son của dân tộc. Giữa không gian linh thiêng, cổ kính, nơi đây lưu giữ trọn vẹn tinh thần trung nghĩa, lòng tận trung vì nước và nét đẹp văn hóa đặc trưng của vùng đất “địa linh nhân kiệt”. Nếu có dịp đặt chân đến Thanh Hóa, đừng quên ghé thăm Phủ Trịnh và Nghè Vẹt để lắng nghe hơi thở lịch sử, cảm nhận niềm tự hào dân tộc và thêm trân quý giá trị trường tồn của di sản quê hương.
