1. Giới thiệu tổng quan về lễ hội Mường Xia
1.1. Lễ hội Mường Xia là gì? Giá trị lịch sử và văn hóa nổi bật
Nổi bật trên vùng đất Thanh Hóa, lễ hội Mường Xia là điểm sáng văn hóa tiêu biểu của cộng đồng người Thái ở xã Sơn Thuỷ. Lễ hội được tổ chức nhằm tưởng nhớ, tôn vinh công lao của anh hùng dân tộc Tư Mã Hai Đào, người có công lớn trong việc giữ yên bờ cõi và mang lại cuộc sống yên bình cho nhân dân vùng biên. Trải dài qua nhiều thế kỷ, lễ hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tín ngưỡng của người Thái nơi đây.
Lễ hội Mường Xia là điểm sáng văn hóa tiêu biểu của cộng đồng người Thái ở xã Sơn Thuỷ. (Nguồn: Sưu tầm)
Đặc biệt, năm 2022 là mốc son đánh dấu lễ hội Mường Xia được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia bởi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, khẳng định giá trị bền vững qua thời gian. Lễ hội không chỉ là dịp tri ân anh hùng Tư Mã Hai Đào mà còn là cơ hội tái hiện những truyền thuyết gắn bó với sự hình thành của Mường Xia, cũng như bảo tồn các phong tục tập quán đặc sắc của người Thái trong vùng.
1.2. Vị trí tổ chức lễ hội Mường Xia ở đâu?
Trung tâm của Lễ hội Mường Xia đặt tại bản Chung Sơn, xã Sơn Thủy, vùng đất được coi là cái nôi của Mường Xia cổ xưa. Nơi đây không chỉ chứa đựng giá trị lịch sử mà còn là điểm lưu giữ nhiều nét tâm linh quan trọng đối với cộng đồng người Thái. Không gian lễ hội hòa mình giữa núi rừng xanh thẳm, tạo nên bầu không khí trang nghiêm, linh thiêng, góp phần tôn lên giá trị truyền thống của các nghi thức diễn ra tại đây.
1.3. Thời điểm tổ chức lễ hội Mường Xia
Lễ hội Mường Xia thường được tổ chức vào ngày mùng 9 và 10 tháng 2 âm lịch mỗi năm, tức vào khoảng tháng 3 dương lịch khi tiết trời xuân tràn ngập bản làng. Thời gian diễn ra lễ hội liên tục với nhiều hoạt động phần lễ và phần hội hấp dẫn, mang đến không khí hân hoan khắp vùng Quan Sơn. Riêng năm 2025, lễ hội được tổ chức vào ngày 8-9/3, hứa hẹn đem lại nhiều trải nghiệm phong phú cho những ai muốn khám phá văn hóa Thái.
2. Ý nghĩa và truyền thuyết về Tư Mã Hai Đào trong lễ hội Mường Xia
2.1. Truyền thuyết về Tư Mã Hai Đào - Anh hùng dân tộc trên đất Mường Xia
Theo truyền thuyết, Tư Mã Hai Đào là người con ưu tú của vùng Mường Đào cổ, mồ côi từ lúc nhỏ nhưng sớm nổi bật nhờ tài năng võ nghệ hơn người. Sau khi xuất sắc giành thắng lợi trong hội đấu võ, ông được nhà vua giao trọng trách chỉ huy quân đội giữ vững biên cương trước các thế lực ngoại xâm. Dưới sự lãnh đạo của Tư Mã Hai Đào, mảnh đất Mường Xia đã phát triển, trở thành trung tâm thịnh vượng.
Đền thờ Tư Mã Hai Đào - Anh hùng dân tộc trên đất Mường Xia. (Nguồn: Sưu tầm)
Khi qua đời, người dân đã gửi gắm "vía" của ông vào một hòn đá linh thiêng để cầu mong sự che chở cho cộng đồng. Hòn đá này được gìn giữ tại bản Chung Sơn, trên nền nhà xưa của vị anh hùng và được coi là vật thiêng biểu tượng cho lễ hội Mường Xia. Ngoài ra, truyền thuyết về ông còn gắn bó mật thiết với câu chuyện tình yêu đặc sắc của đôi trai gái ở núi Pha Dùa, làm phong phú thêm sắc màu văn hóa Thái trong vùng Quan Sơn.
2.2. Vai trò của lễ hội trong gìn giữ bản sắc văn hóa Thái
Lễ hội Mường Xia đóng vai trò là nhịp cầu nối liền truyền thống với hiện tại, giúp cộng đồng người Thái truyền lại những giá trị văn hóa quý giá cũng như tinh thần đoàn kết dân tộc. Qua các nghi lễ và hoạt động lễ hội, thế hệ trẻ được tiếp cận, học hỏi về lịch sử và phong tục của cha ông, từ đó nuôi dưỡng niềm tự hào với bản sắc dân tộc mình. Lễ hội còn góp phần tạo sự gắn kết trong cộng đồng các dân tộc vùng biên, củng cố tình đoàn kết và mối quan hệ thân thiết với các dân tộc anh em lân cận.
3. Các nghi lễ đặc trưng của lễ hội Mường Xia
3.1. Nghi lễ "rước đá vía" - Linh hồn của ngày hội Mường Xia
Nghi lễ "rước đá vía" được xem là phần quan trọng nhất, chứa đựng ý nghĩa tâm linh sâu sắc trong lễ hội Mường Xia. Hòn đá thiêng, được gọi là Lặc Mắn, sẽ được đưa từ nơi an nghỉ về đền thờ Tư Mã Hai Đào trong không khí trang nghiêm trước sự có mặt của cả cộng đồng. Trước khi được rước, hòn đá được rửa sạch, bọc trong vải đỏ và đặt lên kiệu do các bạn trẻ nam nữ thay phiên khiêng đi.
Nghi lễ "rước đá vía" được xem là phần quan trọng nhất, chứa đựng ý nghĩa tâm linh sâu sắc trong lễ hội Mường Xia. (Nguồn: Sưu tầm)
Đoàn rước di chuyển chậm rãi dưới sự chứng kiến của bà con và du khách, tạo nên bầu không khí linh thiêng đặc biệt. Hòn đá vía là biểu tượng thể hiện niềm tin của người Thái rằng "vía" chính là phần hồn của cộng đồng, việc gìn giữ hòn đá vía sẽ đem lại sức khỏe, sự an lành và mùa màng tốt tươi. Nghi lễ không chỉ có giá trị tín ngưỡng mà còn gắn kết mọi người trong cộng đồng, thể hiện tinh thần đoàn kết bền chặt.
3.2. Nghi lễ cúng thần linh, lễ tế anh hùng Tư Mã Hai Đào
Sau khi kết thúc nghi lễ rước đá vía, mọi người cùng tham gia lễ cúng tại đền thờ trong không khí thành kính. Các mâm lễ phong phú như cỗ mặn, vải cuộn, vòng tay, hoa quả được chuẩn bị kỹ càng bởi đôi bàn tay khéo léo của thanh niên, thiếu nữ địa phương. Chủ lễ sẽ tiến hành các nghi lễ theo đúng truyền thống của người Thái, mang lại cảm giác trang trọng, linh thiêng.
Việc dâng hương và thực hiện các nghi lễ cúng tế thể hiện sự tri ân sâu sắc đối với công lao của anh hùng Tư Mã Hai Đào, đồng thời nối kết với tín ngưỡng dân gian lâu đời của người Thái. Trong mỗi nghi thức, người dân gửi gắm những lời cầu chúc cho quê hương bình an, mùa màng bội thu, mọi người mạnh khỏe, hạnh phúc.
3.3. Các điểm thờ cúng quan trọng: Đền thờ, chân núi Pha Dùa, hợp lưu sông suối
Đền thờ Tư Mã Hai Đào là trung tâm của các nghi lễ quan trọng trong lễ hội Mường Xia, thu hút đông đảo người dân cũng như khách viếng thăm. Bên cạnh đó, chân núi Pha Dùa còn lưu giữ những câu chuyện tình yêu truyền thuyết, trở thành nơi diễn ra nghi lễ cúng sứa tú Nặm thiêng liêng.
Những hợp lưu sông suối, nơi giao nhau giữa suối Xia và Sông Luồng, bờ Sông Luồng cũng giữ vai trò không thể thiếu trong hệ thống nghi lễ. Các hoạt động cúng mường, cầu vía cho cộng đồng Thái Mường Xia đều được tổ chức tại đây, phản ánh sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên trong đời sống tín ngưỡng của người Thái.
4. Không khí hội vui: Trò chơi và hoạt động văn hóa đặc sắc tại lễ hội Mường Xia
4.1. Chương trình văn nghệ dân gian: Hát khặp, múa sạp, múa chá, đánh chiêng
Khi tiếng chiêng vang lên, không gian lễ hội Mường Xia bắt đầu rộn ràng với các tiết mục văn nghệ dân gian đặc sắc. Những làn điệu hát khặp sâu lắng, du dương ca ngợi cuộc sống, tri ân tổ tiên, cùng điệu múa sạp, múa chá uyển chuyển thể hiện nét đẹp lao động và sự hòa hợp với tự nhiên của người Thái.
Nhịp chiêng truyền thống làm bầu không khí trở nên sôi động, thu hút sự chú ý của mọi người tham dự. Các tiết mục văn nghệ không chỉ mang tính giải trí mà còn giúp khách tìm hiểu rõ hơn về văn hóa, tâm hồn và cách người Thái thể hiện cảm xúc, niềm tin. Sự kết hợp giữa âm nhạc, vũ điệu và trang phục truyền thống tạo nên bức tranh văn hóa sinh động, khó quên với người tham dự.
4.2. Những trò chơi dân gian đặc sắc và hoạt động thể thao sôi động
Không gian lễ hội sôi nổi với nhiều trò chơi dân gian truyền thống. (Nguồn: Sưu tầm)
Không gian lễ hội càng sôi nổi hơn với nhiều trò chơi dân gian truyền thống. Tung còn, trò chơi mang đậm bản sắc Thái, là nơi các đôi nam nữ trẻ tuổi thể hiện sự khéo léo và tinh thần vui tươi. Ngoài ra, các trò như tó má lẹ, bắn nỏ, đẩy gậy là dịp để thanh niên thể hiện sức mạnh, sự nhanh nhẹn. Khua luống, cà kheo đem lại niềm vui, tiếng cười cho mọi lứa tuổi.
Đặc biệt, trò chọi cù luôn thu hút sự chú ý bởi tính cạnh tranh và bất ngờ trong mỗi lượt đấu. Những hoạt động này không chỉ mang lại niềm vui, mà còn góp phần vun đắp tinh thần gắn kết giữa các thành viên trong cộng đồng. Khách du lịch cũng có thể trực tiếp tham gia trải nghiệm, cùng hòa mình vào không khí phấn khởi, vui tươi của lễ hội.
4.3. Giao lưu văn hóa vùng biên: Gắn kết cộng đồng các dân tộc vùng Quan Sơn và lân cận
Lễ hội Mường Xia trở thành điểm gặp gỡ văn hóa ý nghĩa giữa các cộng đồng dân tộc Thái, Kinh, Mường cùng các bản làng lân cận. Sự góp mặt của đồng bào người Lào tạo nên một không gian giao lưu thân thiện, thể hiện tình đoàn kết giữa các dân tộc.
Các hoạt động giao lưu diễn ra trong không khí gần gũi, từ việc cùng thưởng thức món ăn truyền thống, trò chuyện chia sẻ kinh nghiệm sản xuất, cho đến tham gia những trò chơi dân gian vui nhộn. Không khí hội vui giúp phát huy tinh thần đoàn kết của cộng đồng vùng Quan Sơn, đồng thời thắt chặt mối quan hệ hữu nghị giữa các dân tộc trong khu vực.
5. Lễ hội Mường Xia với du lịch và phát triển vùng biên giới
5.1. Lễ hội Mường Xia - Động lực quảng bá văn hóa và phát triển du lịch
Được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, lễ hội Mường Xia đã và đang góp phần nâng cao sức hút du lịch của vùng Quan Sơn đối với du khách cả trong nước lẫn quốc tế. Sự kiện này không chỉ quảng bá hình ảnh đẹp của Thanh Hóa mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội cho địa phương.
Cùng với các chương trình quảng bá du lịch, việc tổ chức lễ hội tạo điều kiện thuận lợi để phát triển các dịch vụ như lưu trú, ẩm thực và du lịch cộng đồng. Nhờ đó, sản phẩm du lịch Thanh Hóa trở nên đa dạng, hấp dẫn hơn, đặc biệt đối với những ai yêu thích khám phá văn hóa, trải nghiệm đời sống cộng đồng dân tộc thiểu số.
5.2. Kết hợp tham quan các điểm đến nổi bật lân cận
Tham dự lễ hội Mường Xia, du khách còn có thể kết hợp thăm đền thờ Tư Mã Hai Đào, nơi lưu giữ những hiện vật, câu chuyện hấp dẫn về vị anh hùng dân tộc. Trong tương lai, dự án Huyền Tích Am Tiên hứa hẹn sẽ là điểm đến nhiều người lựa chọn để tìm hiểu thêm về không gian tín ngưỡng của vùng đất này.
Dự án Huyền Tích Am Tiên hứa hẹn sẽ là điểm đến nhiều người lựa chọn để tìm hiểu thêm về không gian tín ngưỡng của vùng đất này. (Nguồn: Sưu tầm)
Những dãy núi trùng điệp, bản làng yên bình của miền Tây Xứ Thanh sẽ đem lại cho du khách cảm nhận trọn vẹn về vẻ đẹp thiên nhiên và văn hóa bản địa. Chuyến hành trình kết hợp này không chỉ giúp khách hiểu sâu về lịch sử, truyền thống, mà còn là dịp thưởng thức ẩm thực, mua sắm sản phẩm thủ công đặc sắc của người địa phương.
6. Kinh nghiệm tham dự lễ hội Mường Xia: Lưu ý quan trọng cho du khách
6.1. Gợi ý trang phục, cách chuẩn bị khi tham dự lễ hội Mường Xia
Khi đến với lễ hội Mường Xia, du khách nên chọn trang phục gọn gàng, thanh lịch để thuận tiện tham gia các hoạt động ngoài trời. Nếu muốn hòa mình vào không khí lễ hội, có thể thử diện trang phục truyền thống Thái để có những trải nghiệm thú vị và phù hợp với địa phương. Bên cạnh đó, một đôi giày phù hợp giúp di chuyển dễ dàng trong suốt thời gian lễ hội diễn ra.
Về đêm và sáng sớm, thời tiết Quan Sơn thường lạnh, vì vậy du khách nên chuẩn bị áo ấm để giữ sức khỏe. Nếu tham dự các nghi lễ cúng, nên mang theo bánh, trái cây hoặc hoa theo hướng dẫn của ban tổ chức để thể hiện sự thành kính với tổ tiên và phong tục địa phương.
6.2. Những điều nên và không nên khi tham gia lễ hội vùng cao
Khi tham gia lễ hội Mường Xia, mỗi du khách đều cần tôn trọng nghi lễ và văn hóa của người bản địa. Việc tham gia các hoạt động, trò chơi nên dựa vào sức khỏe cá nhân để đảm bảo an toàn. Đặc biệt, trước khi muốn chụp ảnh các nghi lễ linh thiêng, nên hỏi ý kiến người dân địa phương để tránh gây hiểu lầm hoặc ảnh hưởng đến không khí trang trọng.
Hạn chế chen lấn hoặc xô đẩy tại các khu vực diễn ra nghi thức, tránh ảnh hưởng đến tiến trình lễ hội. Du khách cũng cần chú ý giữ trật tự, vệ sinh, không gây tiếng ồn tại khu vực linh thiêng và không đùa cợt với các phong tục, tín ngưỡng của đồng bào.
6.3. Mẹo chụp ảnh, check-in để ghi lại khoảnh khắc lễ hội
Lễ hội Mường Xia có nhiều góc chụp ảnh đẹp để lưu giữ khoảnh khắc đáng nhớ. (Nguồn: Sưu tầm)
Lễ hội Mường Xia có nhiều góc chụp ảnh đẹp để lưu giữ khoảnh khắc đáng nhớ. Nên chọn khu vực trước đền thờ Tư Mã Hai Đào với những nét kiến trúc truyền thống để làm nền cho bức ảnh. Ngoài ra, dưới chân núi Pha Dùa cũng là vị trí lý tưởng để lấy toàn cảnh núi rừng hùng vĩ vào khung hình.
Khoảnh khắc rước đá vía, các tiết mục nghệ thuật dân gian, trò chơi truyền thống là những thời điểm phù hợp để chụp ảnh, lưu lại kỷ niệm. Buổi sáng hoặc chiều tà khi nghi lễ diễn ra cũng tạo ánh sáng tự nhiên tuyệt đẹp. Nếu mặc trang phục dân tộc Thái, du khách sẽ có thêm những bức ảnh độc đáo, đậm chất bản địa.
Lễ hội Mường Xia không chỉ là di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc Thái mà còn là biểu tượng đoàn kết vùng biên Thanh Hóa. Đây chính là điểm đến trải nghiệm độc đáo dành cho những du khách mong muốn khám phá văn hóa, tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng dân tộc Thái. Hãy đến và cảm nhận trọn vẹn không khí thiêng liêng, tìm hiểu truyền thống tốt đẹp để góp phần lan tỏa những giá trị văn hóa quý báu của dân tộc.
