1. Lễ hội Đền Nưa - Giới thiệu nhanh về điểm đến tâm linh đặc biệt tại Thanh Hóa.
Giữa những dãy núi xanh thẳm của xứ Thanh, lễ hội Đền Nưa tỏa sáng như viên ngọc quý mang đậm dấu ấn lịch sử và tâm linh. Đây là một trong những lễ hội truyền thống lâu đời nhất miền Bắc Trung Bộ, thu hút hàng vạn du khách hành hương mỗi năm về với mảnh đất thiêng liêng nơi nữ tướng Bà Triệu từng khởi nghĩa chống giặc ngoại xâm.
1.1. Vị trí, quy mô và đặc điểm tổ chức lễ hội Đền Nưa.
Lễ hội Đền Nưa diễn ra tại quần thể di tích Đền Nưa - Am Tiên, trên đỉnh núi Nưa cao 500 m so với mực nước biển thuộc xã Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Từ trung tâm tỉnh Thanh Hóa, du khách di chuyển khoảng 20 km về phía tây nam để đến với vùng đất linh thiêng này.
Quy mô của lễ hội Đền Nưa ngày càng lớn mạnh, thu hút hàng chục nghìn lượt khách tham dự mỗi năm, trong đó có cả du khách quốc tế. Ban tổ chức bao gồm UBND xã Triệu Sơn phối hợp với các phòng ban chuyên môn, tạo điều kiện tối đa cho người dân và du khách tham gia một cách an toàn, văn minh.
Thời điểm diễn ra lễ hội Đền Nưa là ngày 20 tháng Giêng âm lịch hàng năm, khi thời tiết đầu xuân dịu mát, cây cối xanh tươi và không khí trong lành. Khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ của núi Nưa càng làm tăng thêm vẻ linh thiêng cho ngày hội truyền thống.
1.2. Ý nghĩa lịch sử – văn hóa linh thiêng của Đền Nưa.
Đền Nưa là nơi thờ tự nữ anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh và các tướng lĩnh nghĩa quân, được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia năm 2009. Chính tại núi Nưa này, Bà Triệu đã tập hợp nghĩa quân, lập căn cứ kháng chiến chống lại ách đô hộ của nhà Ngô trong thế kỷ III.
Đền Nưa là nơi thờ tự nữ anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh. (Nguồn: Sưu tầm)
Lễ hội Đền Nưa mang trong mình những câu chuyện truyền thuyết kỳ bí về "đất thiêng" và "huyệt đạo trời ban". Theo người dân địa phương, núi Nưa và Am Tiên từ xa xưa được coi là nơi kết tụ linh khí trời đất, là điểm giao thoa giữa thế giới con người và thần linh. Các sự tích về Giếng Tiên, Bàn cờ Tiên được lưu truyền qua nhiều thế hệ, tạo nên sức hấp dẫn tâm linh đặc biệt cho vùng đất này.
2. Lịch sử và truyền thuyết về lễ hội Đền Nưa.
Mỗi tảng đá, mỗi ngọn cỏ trên núi Nưa đều thấm đẫm câu chuyện lịch sử hào hùng và những truyền thuyết huyền bí được truyền miệng qua bao thế hệ. Lễ hội Đền Nưa chính là cầu nối giúp những câu chuyện ấy tiếp tục được lưu truyền và tôn vinh.
2.1. Dấu ấn cuộc khởi nghĩa Bà Triệu trên đất Nưa – Triệu Sơn.
Năm 248, tại Ngàn Nưa (nay là núi Nưa), nữ tướng Triệu Thị Trinh đã phất cờ khởi nghĩa, tập hợp hàng nghìn nghĩa quân chống lại ách đô hộ của nhà Ngô. Cuộc khởi nghĩa với nhiều trận đánh quan trọng diễn ra ngay tại khu vực núi Nưa và các vùng phụ cận.
Di tích gắn liền với cuộc khởi nghĩa Bà Triệu còn được bảo tồn đến ngày nay bao gồm Đền thờ chính, các miếu phụ và khu vực được cho là nơi đóng quân của nghĩa binh. Lễ hội Đền Nưa ra đời nhằm tưởng nhớ công lao to lớn của Bà Triệu, đồng thời giáo dục truyền thống yêu nước cho các thế hệ sau.
2.2. Những truyền thuyết, di tích nổi tiếng gắn liền lễ hội.
Trong khuôn viên lễ hội Đền Nưa, du khách sẽ được khám phá Giếng Tiên - nguồn nước trong vắt quanh năm không cạn, tương truyền là nơi các vị tiên từng xuống trần gian. Nước từ giếng này được sử dụng trong nghi lễ rước nước thiêng liêng của lễ hội.
Giếng Tiên với nguồn nước trong vắt quanh năm không cạn. (Nguồn: Sưu tầm)
Bàn cờ Tiên nằm trên đỉnh núi cao nhất, là một phiến đá phẳng có hình dạng giống như bàn cờ tướng. Truyền thuyết kể rằng đây là nơi các tiên ông thường xuống chơi cờ, biểu tượng cho trí tuệ và sự siêu việt. Ao Hóp và đồng Chợ Bụa cũng là những địa danh mang đậm dấu ấn truyền thuyết, gắn liền với sinh hoạt tín ngưỡng dân gian từ xa xưa.
3. Nghi lễ độc đáo tại lễ hội Đền Nưa.
Sức hấp dẫn lớn nhất của lễ hội Đền Nưa nằm ở những nghi lễ truyền thống được bảo tồn nguyên vẹn qua nhiều thế kỷ. Mỗi nghi thức đều mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, thể hiện lòng thành kính của con người với thiên nhiên và tổ tiên.
3.1. Lễ rước nước từ Giếng Tiên.
Nghi lễ rước nước là một trong những hoạt động quan trọng nhất của lễ hội Đền Nưa, thường bắt đầu từ sáng sớm khi sương mai còn phủ trên đỉnh núi. Đoàn rước gồm những thiếu nữ địa phương mặc áo dài trắng, tay cầm những chiếc gánh nước tre được trang trí hoa tươi.
Quy trình rước nước diễn ra trang nghiêm với sự dẫn đầu của các chức sắc, theo sau là đoàn múa lân, trống hội và cờ lọng. Nước từ Giếng Tiên được múc bằng những chiếc bình gốm truyền thống, sau đó rước về đền chính để dâng lên thần linh. Nghi lễ này thể hiện ước vọng "mưa thuận gió hòa", mùa màng bội thu của người dân vùng đồng bằng Bắc Trung Bộ.
3.2. Lễ rước kiệu Bà Triệu.
Điểm nhấn của lễ hội Đền Nưa chính là lễ rước kiệu thờ bài vị Bà Triệu. Chiếc kiệu được chạm khắc tinh xảo, trang trí bằng lụa đỏ và hoa sen, được các thanh niên trai tráng khiêng trên vai trong trang phục truyền thống.
Lễ rước kiệu thờ bài vị Bà Triệu tạo nên không khí hào hùng, trang nghiêm. (Nguồn: Sưu tầm)
Đoàn rước kiệu có quy mô lớn với hàng trăm người tham gia, bao gồm đội múa lân sư rồng, nhóm trống hội, dân binh mặc áo giáp cổ tái hiện hình ảnh quân lính thời Bà Triệu. Tiếng trống hội vang vọng khắp núi rừng, tạo nên không khí hào hùng, trang nghiêm xen lẫn những nét sinh động của lễ hội dân gian.
3.3. Lễ dâng hương, tế lễ và các nghi thức quan trọng khác.
Sau lễ rước kiệu, lễ hội Đền Nưa tiếp tục với nghi thức dâng hương tưởng niệm tại chính điện. Mâm cúng bao gồm hoa quả, bánh chưng, rượu can và các đặc sản địa phương như nem chua, bánh răng bừa. Khói hương hằng ngàn nén hương cháy nghi ngút tạo nên không khí thiêng liêng, trang nghiêm.
Lễ cầu an, cầu phúc lộc diễn ra ngay sau đó với sự tham gia của các gia đình, dòng họ từ khắp nơi về dự. Du khách cũng có thể tham gia nghi thức thỉnh lộc, mang về những món quà may mắn như bánh chưng, hoa quả được ban phước từ đền thờ.
3.4. Trình diễn trống hội, múa cờ, cầu cho quốc thái dân an.
Phần hội của lễ hội Đền Nưa đặc biệt sôi động với các màn trình diễn nghệ thuật truyền thống. Trống hội Thanh Hóa với âm thanh uy nghiêm, múa cờ với những động tác uyển chuyển và tiết mục cồng chiêng đặc trưng của vùng núi tạo nên bản giao hưởng độc đáo.
Những màn biểu diễn này không chỉ mang tính giải trí mà còn thể hiện lời cầu nguyện cho quốc thái dân an, mong muốn đất nước hòa bình, thịnh vượng. Sự kết hợp giữa âm nhạc dân gian và không gian thiên nhiên hùng vĩ của núi Nưa tạo nên những khoảnh khắc khó quên trong lòng mọi du khách.
4. Không gian hội - Trò chơi dân gian và trải nghiệm bản địa.
Ngoài những nghi lễ trang nghiêm, lễ hội Đền Nưa còn mở ra không gian văn hóa dân gian phong phú với ẩm thực đặc sắc và các hoạt động trải nghiệm độc đáo. Đây là cơ hội tuyệt vời để du khách hiểu thêm về đời sống, văn hóa của người dân địa phương.
4.1. Ẩm thực đặc trưng vùng Triệu Sơn, Thanh Hóa.
Khu vực lễ hội Đền Nưa trở nên nhộn nhịp với hàng chục gian hàng ẩm thực bày bán các đặc sản địa phương. Nem chua Thanh Hóa được gói trong lá chuối xanh, có vị chua ngọt đặc trưng, là món ăn không thể bỏ qua khi về dự hội.
Chè lam được nấu từ nếp tím, nước cốt dừa và đường phèn là đặc sản nổi tiếng xứ Thanh. (Nguồn: Sưu tầm)
Chè lam được nấu từ nếp tím, nước cốt dừa và đường phèn, ăn kèm với dừa nạo tươi tạo nên hương vị thơm ngon khó quên. Bánh răng bừa là đặc sản nổi tiếng của vùng, có hình dáng giống chiếc răng bừa, vỏ ngoài giòn tan, bên trong nhân đậu xanh béo ngậy. Du khách còn có thể thưởng thức bánh gai Tứ Trụ, ốc núi hấp lá dứa và các món nướng thơm phức trên than hoa.
4.2. Khám phá cảnh sắc, chia sẻ trải nghiệm thực tế của du khách.
Nhiều du khách đã bày tỏ sự ấn tượng với không khí trong lành, cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ và những nghi lễ linh thiêng tại lễ hội Đền Nưa. Từ đỉnh núi Nưa, tầm mắt có thể bao quát toàn cảnh đồng bằng Thanh Hóa với những cánh đồng lúa xanh mướt, dòng sông Mã uốn lượn như dải lụa trắng. Khoảnh khắc bình minh lên từ phía đông hay hoàng hôn buông xuống phía tây đều mang đến những trải nghiệm thị giác tuyệt vời cho du khách yêu thiên nhiên.
5. Giá trị văn hóa – tâm linh và công tác bảo tồn lễ hội Đền Nưa.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại ngày càng phát triển, lễ hội Đền Nưa vẫn giữ được giá trị cốt lõi về mặt văn hóa, tâm linh và giáo dục truyền thống. Sự quan tâm của chính quyền các cấp đã góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị quý báu này.
5.1. Ý nghĩa trong đời sống hiện đại.
Lễ hội Đền Nưa đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết dân tộc cho thế hệ trẻ. Qua những câu chuyện về cuộc khởi nghĩa của Bà Triệu, các em học sinh, sinh viên hiểu thêm về truyền thống anh hùng của dân tộc Việt Nam.
Lễ hội Đền Nưa góp phần giáo dục lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết dân tộc cho thế hệ trẻ. (Nguồn: Sưu tầm)
Lễ hội cũng là dịp để các gia đình, dòng họ tụ họp, chia sẻ với nhau về cuộc sống và củng cố tình cảm máu mủ. Những nghi lễ cầu an, cầu phúc lộc thể hiện niềm tin vào sự phù hộ của thần linh, tổ tiên, tạo động lực tinh thần cho người dân trong cuộc sống hàng ngày.
5.2. Bảo tồn di tích Đền Nưa - Am Tiên và phát triển du lịch văn hóa lịch sử.
UBND tỉnh Thanh Hóa đã phê duyệt quy hoạch bảo tồn, tu bổ quần thể di tích Núi Nưa - Đền Nưa Am Tiên giai đoạn 2025-2035 với tổng kinh phí đầu tư hơn 12 tỷ đồng. Dự án bao gồm việc trùng tu các công trình kiến trúc cổ, xây dựng thêm các hạng mục phục vụ du khách như nhà để xe, khu vệ sinh, đường dẫn lên núi.
Chính quyền địa phương cũng tăng cường hoạt động truyền thông, quảng bá lễ hội Đền Nưa qua các kênh thông tin đại chúng và mạng xã hội. Các hoạt động hướng dẫn du khách tham gia lễ hội một cách văn minh, an toàn được triển khai thường xuyên, góp phần nâng cao chất lượng du lịch tâm linh tại Thanh Hóa.
6. Kinh nghiệm và lưu ý khi đi lễ hội Đền Nưa.
Để có chuyến tham dự lễ hội Đền Nưa trọn vẹn và ý nghĩa nhất, du khách nên chuẩn bị kỹ càng về mặt thông tin, trang phục cũng như tinh thần. Những kinh nghiệm thực tế dưới đây sẽ giúp chuyến đi của bạn thuận lợi hơn.
6.1. Gợi ý lịch trình tham dự lễ hội Đền Nưa trọn vẹn.
Lịch trình tham dự lễ hội Đền Nưa lý tưởng nên bắt đầu từ sáng sớm để kịp tham gia nghi lễ rước nước từ Giếng Tiên. Du khách có thể xuất phát từ trung tâm Thanh Hóa lúc 5 giờ sáng, di chuyển bằng xe máy hoặc ô tô cá nhân đến chân núi, sau đó leo bộ để lên đến khu vực đền thờ.
Từ 6 - 9 giờ sáng là thời gian tham gia các nghi lễ chính, sau đó du khách có thể khám phá các di tích như Giếng Tiên, Bàn cờ Tiên, tham quan cảnh quan thiên nhiên xung quanh. Buổi trưa thưởng thức ẩm thực địa phương tại các gian hàng trong khu vực lễ hội, chiều tối có thể ghé thăm thêm một số điểm du lịch khác trong huyện Triệu Sơn trước khi về.
6.2. Tips tham dự lễ hội: Trang phục, phong tục, lưu ý văn hóa.
Khi tham dự lễ hội Đền Nưa, du khách nên chọn trang phục kín đáo, lịch sự, tránh những bộ đồ quá ngắn hoặc hở hang. Giày thể thao hoặc giày leo núi là lựa chọn phù hợp vì phải di chuyển trên địa hình đồi núi. Mang theo nước uống, khăn lạnh và thuốc cần thiết vì thời tiết trên núi có thể thay đổi bất ngờ.
Du khách cần giữ thái độ trang nghiêm khi đang diễn ra các nghi lễ. (Nguồn: Sưu tầm)
Trong quá trình tham gia lễ hội, du khách cần giữ thái độ trang nghiêm, không nói chuyện to hoặc cười đùa khi đang diễn ra các nghi lễ. Việc chụp ảnh nên thực hiện một cách kín đáo, tránh sử dụng đèn flash trong không gian thờ tự. Tuân thủ hướng dẫn của ban tổ chức và lực lượng chức năng để đảm bảo trật tự, an toàn chung.
6.3. Những điều nên và không nên khi dự hội Đền Nưa.
Du khách nên tìm hiểu trước về lịch sử cuộc khởi nghĩa Bà Triệu và ý nghĩa của các nghi lễ để có thể cảm nhận sâu sắc hơn về giá trị văn hóa, tâm linh của lễ hội Đền Nưa. Mang theo túi đựng rác để bảo vệ môi trường núi rừng, thể hiện ý thức của du khách văn minh.
Tuyệt đối không chen lấn, xô đẩy trong lúc tham gia rước kiệu hoặc dâng hương. Không mang theo các vật phẩm dễ cháy nổ hoặc có thể gây mất trật tự. Tránh tham gia các hoạt động mê tín, dị đoan không có cơ sở khoa học. Tôn trọng tín ngưỡng của người địa phương và các du khách khác.
Lễ hội Đền Nưa là nét văn hóa tâm linh đặc sắc của Thanh Hóa, tái hiện tinh thần khởi nghĩa hào hùng của Bà Triệu qua những nghi lễ truyền thống và trò chơi dân gian, như một cuốn sử sống đưa du khách ngược dòng thời gian. Không chỉ là dịp thưởng ngoạn, đây còn là hành trình về nguồn, nuôi dưỡng tình yêu quê hương xứ Thanh và giúp con người tìm lại sự cân bằng giữa nhịp sống hiện đại, thanh lọc tâm hồn, tiếp thêm năng lượng tích cực. Tham dự lễ hội không đơn thuần là một chuyến đi mà là cơ hội kết nối với những giá trị bền sâu của dân tộc, nơi quá khứ, hiện tại và tương lai giao hòa trong niềm tự hào quê hương.