1. Giới thiệu chung về làng mộc Đạt Tài
Nằm giữa vùng đất Hoằng Hóa, làng mộc Đạt Tài vẫn giữ nguyên những âm thanh rộn ràng của các công cụ mộc, hòa quyện cùng nhịp sống của bao thế hệ cư dân trong suốt hơn 500 năm. Địa danh này thuộc xã Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa, nơi lưu giữ không gian văn hóa làng quê truyền thống giàu bản sắc.
Làng mộc Đạt Tài thuộc xã Hoằng Hóa, là nơi lưu giữ không gian văn hóa làng quê truyền thống giàu bản sắc. (Nguồn: Sưu tầm)
Điểm tạo nên giá trị riêng biệt cho làng mộc Đạt Tài chính là nghề mộc truyền thống với chiều dài lịch sử phát triển hơn 500 năm. Từ việc dựng đình, chùa, nghè, nhà thánh, cung điện đến kỹ thuật chạm khắc điêu luyện, người thợ Đạt Tài đã xây dựng danh tiếng bền vững. Đôi bàn tay tài hoa của các nghệ nhân không chỉ góp phần tạo dựng các công trình tâm linh mà còn cho ra đời nhiều sản phẩm nội thất như tủ, giường, bàn ghế với chất lượng được đánh giá cao.
Giá trị văn hóa, lịch sử của làng mộc Đạt Tài đã trở thành cái nôi phát triển nghề mộc phía Bắc Trung Bộ, từ đó lan tỏa đến các làng Hạ Vũ, Hà Thái cùng nhiều khu vực lân cận. Những công trình kiến trúc mang dấu ấn Đạt Tài xuất hiện trên khắp mọi miền đất nước, góp phần làm giàu thêm kho tàng di sản văn hóa của dân tộc.
2. Lịch sử hình thành và phát triển của làng mộc Đạt Tài
2.1. Làng mộc Đạt Tài, nguồn gốc và dấu ấn lịch sử
Lịch sử hình thành làng mộc Đạt Tài khởi nguồn từ những bước chân tìm miền đất mới của những người đầu tiên khai thác vùng đất này. Tư liệu truyền lại cho biết, vào thời Lý, một nhóm cư dân làm nghề đánh cá đã dọc theo sông Tuần Ngu, một nhánh của sông Mã, đến với vùng đất này. Nhận thấy nơi đây có địa hình thấp, giàu nguồn lợi thủy sản, họ đã quyết định ở lại, dựng làng xóm lấy tên là Kẻ Trể, sau đổi thành làng Trể, rồi Nặc Tài Trang.
Lịch sử và nguồn gốc hình thành của làng mộc Đạt Tài. (Nguồn: Sưu tầm)
Một bước chuyển lớn trong lịch sử làng mộc Đạt Tài diễn ra khi những người thợ mộc từ Ý Yên, Ninh Bình (Nam Định cũ) di chuyển đến xứ Thanh. Khi đến Nặc Tài Trang và nhận ra ưu thế của vùng đất này, người dẫn đầu đã quyết định gắn bó lâu dài, xây dựng mái ấm gia đình, đồng thời truyền dạy nghề mộc cho người địa phương. Từ sự hòa quyện văn hóa ấy, Nặc Tài Trang trở thành Đạt Tài và dần dà nổi tiếng là trung tâm nghề mộc tinh xảo của xứ Thanh.
Việc lan tỏa nghề mộc từ Đạt Tài sang Hạ Vũ, Hà Thái và các làng lân cận diễn ra qua các mối quan hệ hôn nhân, giao thương, học nghề. Những người thợ đã lập gia đình với người trong làng và tận tâm truyền đạt kỹ thuật cho lớp lớp người dân bản xứ, góp phần hình thành một cộng đồng nghề mộc phát triển rộng rãi.
2.2. Thăng trầm và sự bền bỉ của nghề mộc truyền thống
Nghề mộc tại làng mộc Đạt Tài đã đi qua nhiều thời kỳ biến động cùng lịch sử dân tộc. Có giai đoạn vì nhiều lý do khách quan, nghề truyền thống của làng ít phát triển, số thợ mộc giảm xuống đáng kể. Tuy vậy, lòng yêu nghề và sự gắn bó bền vững đã giữ chân người Đạt Tài với truyền thống quê hương.
Biến chuyển rõ rệt nhất thể hiện qua những con số cụ thể: năm 2005, làng có khoảng 200 người gắn bó với nghề mộc, đến năm 2014, số lượng này tăng lên hơn 450 lao động cùng 200 hộ mở xưởng, thu nhập bình quân từ nghề cũng được cải thiện.
Yếu tố cốt lõi giữ gìn truyền thống tại làng mộc Đạt Tài nằm ở niềm tự hào về nghề, sự bền chí và tinh thần đoàn kết cộng đồng. Nghề mộc không chỉ đơn thuần là sinh kế mà còn là nét đặc trưng trong đời sống văn hóa, là nguồn tự hào của mỗi gia đình, mỗi dòng tộc. Dù trải qua bao thay đổi, nghề mộc vẫn giữ nét đặc trưng nhờ vào sự sáng tạo, lòng yêu nghề của các thế hệ nghệ nhân trong làng.
3. Đặc điểm nghề mộc và sản phẩm nổi bật của làng mộc Đạt Tài
3.1. Kỹ thuật chế tác và nghệ thuật chạm khắc độc đáo
Nghề mộc tại làng mộc Đạt Tài đòi hỏi ở người thợ sự cần mẫn, tỉ mỉ cùng khả năng sáng tạo và cảm thụ thẩm mỹ sâu sắc, thể hiện từ những nét chạm trổ tinh vi. Thợ mộc Đạt Tài là những nghệ nhân, thành thạo kỹ thuật chạm cửa võng hoành phi, cùng nghệ thuật chạm "long ly quy phượng" độc đáo.
Điểm mạnh lớn nhất của làng mộc Đạt Tài là kỹ thuật dựng các công trình như đình, chùa, nghè, nhà thánh và cung điện tại kinh đô. (Nguồn: Sưu tầm)
Điểm mạnh lớn nhất của làng mộc Đạt Tài là kỹ thuật dựng các công trình như đình, chùa, nghè, nhà thánh và cung điện tại kinh đô. Ngoài ra, các nghệ nhân còn chế tác tinh xảo đồ nội thất gia đình như tủ, giường, bàn, ghế với chất lượng hoàn thiện cao. Đặc biệt, nghệ thuật chạm "long ly quy phượng" đã trở thành dấu ấn riêng, phản ánh tay nghề cũng như gu thẩm mỹ của người thợ nơi đây.
Nhằm đáp ứng nhu cầu hiện đại, nhiều gia đình tại làng đã mạnh dạn đầu tư vào các máy đục điêu khắc mỹ thuật với chi phí từ 400 triệu đồng đến 500 triệu đồng. Việc kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và công nghệ hiện đại giúp sản phẩm của làng mộc Đạt Tài vừa bảo tồn giá trị cổ truyền, vừa phù hợp với thị hiếu ngày nay.
3.2. Những công trình tiêu biểu mang dấu ấn Đạt Tài
Dấu ấn của người thợ làng mộc Đạt Tài hiện diện ở nhiều công trình kiến trúc tiêu biểu trên khắp đất nước. Đền Trà Cổ tại tỉnh Quảng Ninh là minh chứng nổi bật. Sau khi hoàn thiện công trình, các nghệ nhân Đạt Tài đã để lại bức hoành phi khắc bốn chữ cổ "Nam - Sơn - Tịnh - Thọ" với ý nghĩa mong muốn đền được trường tồn vững bền cùng thời gian.
Tại thủ đô Hà Nội, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cũng mang dấu ấn Đạt Tài qua công tác trùng tu do tổ thợ ông Lê Văn Phan thực hiện. Đình làng Phú Điền với những mảng chạm gỗ tinh tế bề thế cũng là tác phẩm của các nghệ nhân đến từ Đạt Tài.
Danh tiếng của thợ làng mộc Đạt Tài còn được thể hiện qua hàng loạt công trình nhà gỗ truyền thống với tuổi đời hàng trăm năm, hiện vẫn được lưu giữ tại nhiều làng quê xứ Thanh. Tổng đốc Thanh Hóa Vương Duy Trinh từng để lại ở văn chỉ làng một đôi câu đối, ca ngợi tài năng và danh tiếng của người Đạt Tài: "Thiện tích thông minh Hoằng Hóa dục/Thánh phù công dụng Đạt Tài năng", như một minh chứng cho sự nổi bật của làng nghề.
4. Đời sống, văn hóa và lễ hội đặc sắc tại làng mộc Đạt Tài
4.1. Nghề mộc trong tâm thức cộng đồng làng
Người làng mộc Đạt Tài vẫn luôn tự hào rằng, dù người nam giới có theo nghề hay không, thì ai ai cũng phải biết sử dụng các công cụ như đục, chạm. Điều này minh chứng cho sự gắn bó sâu sắc của nghề mộc đối với cộng đồng làng, góp phần hình thành bản sắc văn hóa địa phương.
Nghề mộc luôn giữ vị trí trọng yếu trong đời sống kinh tế, xã hội của làng Đạt Tài nói riêng và xã Hoằng Hóa nói chung. (Nguồn: Sưu tầm)
Truyền thống học nghề ở đây được vun đắp một cách tự nhiên trong mỗi gia đình. Nhiều đứa trẻ sinh ra trong các gia đình có truyền thống làm mộc đã được tiếp xúc và học hỏi từ nhỏ, chứng kiến sự cần cù và khéo léo của cha ông qua từng ngày, tạo nên sự kế thừa bền vững qua nhiều thế hệ.
Ngày nay, tại làng mộc Đạt Tài, rất nhiều hộ dân vẫn gắn bó với nghề mộc, phản ánh sự liên kết chặt chẽ giữa cộng đồng và truyền thống lâu đời. Nghề mộc luôn giữ vị trí trọng yếu trong đời sống kinh tế, xã hội của làng Đạt Tài nói riêng và xã Hoằng Hóa nói chung, là ngành nghề phát triển chủ đạo và giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển của địa phương.
4.2. Lễ hội vật cù - Nét văn hóa nổi bật của Đạt Tài
Ngoài truyền thống nghề mộc lâu đời, làng mộc Đạt Tài còn lưu giữ lễ hội vật cù đậm nét văn hóa. Theo lời kể của các bậc cao niên, không ai nhớ chính xác nguồn gốc lễ hội vật cù, chỉ biết rằng hoạt động này đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của cư dân làng suốt nhiều thế kỷ.
Tương truyền rằng, ngày xưa có ba con sư tử thường chơi cù, tạo nên trò chơi vui nhộn gọi là "hý cù" trong vườn làng. Dựa trên tích này, người dân trong làng cùng nhau tổ chức lễ hội vật cù vào mùng 2 Tết Nguyên đán mỗi năm.
Lễ hội vật cù mang ý nghĩa tâm linh hướng về mong ước quốc thái dân an, mùa màng bội thu, thợ mộc làm ăn thuận lợi. Các nghi lễ và trò chơi góp phần gắn kết cộng đồng và ngày càng thu hút nhiều du khách đến tìm hiểu, trải nghiệm văn hóa truyền thống đặc sắc của vùng đất Hoằng Hóa.
5. Nghề mộc Đạt Tài thời hiện đại: Bảo tồn, phát triển và du lịch trải nghiệm
5.1. Khám phá làng mộc Đạt Tài dưới góc nhìn du lịch văn hóa
Khi đặt chân tới làng mộc Đạt Tài, du khách sẽ cảm nhận được không khí sôi động qua âm vang của tiếng đục, tiếng gỗ vừa quen thuộc vừa đầy sức sống, đã trở thành một phần của đời sống người dân nơi đây suốt nhiều thế hệ. Hương thơm của gỗ, tiếng trò chuyện rôm rả giữa các nghệ nhân tạo nên một bức tranh làng nghề đầy sức sống.
Du khách còn có dịp tham quan những xưởng mộc đang hoạt động, nơi nhiều gia đình đã trang bị máy móc hiện đại nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm. Được tận mắt chứng kiến những nghệ nhân sáng tạo với các kỹ thuật chạm khắc tinh vi, du khách sẽ càng hiểu hơn về giá trị văn hóa truyền thống mà làng nghề đang gìn giữ.
Làng mộc Đạt Tài cũng là điểm khởi đầu lý tưởng để tìm hiểu những công trình kiến trúc cổ do chính các nghệ nhân của làng xây dựng. Trước kia, làng có 4 đình, 3 nghè, 2 chùa, 1 đền và 1 văn chỉ, với mỗi giáp có một đình gồm đình Hưng, đình Tây, đình Đông, đình Quán, mỗi đình có từ 5 đến 7 gian, thể hiện sự phát triển thịnh vượng và tài năng của làng nghề truyền thống.
5.2. Gợi ý trải nghiệm làng nghề cho du khách
Khi đến với làng mộc Đạt Tài, du khách có thể đăng ký tham gia các buổi hướng dẫn nghề mộc do chính các nghệ nhân địa phương trực tiếp giảng dạy. Việc tự mình cầm đục, cầm búa để làm ra những sản phẩm nhỏ sẽ giúp bạn cảm nhận rõ hơn sự khéo léo và kiên trì mà nghề thủ công truyền thống đòi hỏi.
Thời điểm thích hợp nhất để tham quan làng mộc là dịp mùng 2 Tết Nguyên đán mỗi năm, khi lễ hội vật cù diễn ra rộn ràng. Đây là dịp du khách có thể hòa mình vào không khí lễ hội truyền thống, tìm hiểu các câu chuyện dân gian và trải nghiệm sâu sắc sự gắn bó cộng đồng của người dân làng nghề.
Khi hoàn thiện, Huyền Tích Am Tiên hứa hẹn sẽ là tâm linh đặc sắc của xứ Thanh, tạo nên hành trình khám phá vừa gần gũi vừa mới lạ. (Nguồn: Sưu tầm)
Bên cạnh đó, khám phá các công trình đình, chùa cổ do thợ làng mộc Đạt Tài xây dựng sẽ mở ra góc nhìn mới về trình độ tay nghề cũng như cảm quan thẩm mỹ của những nghệ nhân xưa. Du khách có thể kết hợp chuyến đi tham quan làng mộc với các địa danh lân cận để trải nghiệm một hành trình du lịch văn hóa trọn vẹn và đáng nhớ.
Đặc biệt, trong thời gian tới, dự án Huyền Tích Am Tiên, một điểm đến văn hóa mới đang trong quá trình hình thành, hứa hẹn sẽ mang đến cho du khách thêm lựa chọn hấp dẫn khi ghé thăm vùng đất này. Khi hoàn thiện, nơi đây sẽ góp phần kết nối làng nghề truyền thống với không gian văn hóa, tâm linh đặc sắc của xứ Thanh, tạo nên hành trình khám phá vừa gần gũi vừa mới lạ.
Làng mộc Đạt Tài vừa là nơi gìn giữ tinh hoa nghề mộc, vừa là biểu tượng cho tinh thần sáng tạo, bền bỉ và niềm tự hào dân tộc. Khi ghé thăm nơi đây, bạn sẽ cảm nhận rõ nét giá trị của nghề thủ công truyền thống Việt Nam qua từng tiếng đục, từng đường chạm trổ kỳ công. Đừng ngần ngại chia sẻ trải nghiệm hoặc lên kế hoạch cùng bạn bè, người thân khám phá làng nghề đặc sắc này!
