1. Giới thiệu chung về khu lăng miếu Triệu Tường
1.1. Vị trí - Tọa độ "nơi phát tích" của vương triều Nguyễn
Ẩn mình giữa cánh đồng dưới chân núi Triệu Tường, khu lăng miếu Triệu Tường tọa lạc tại làng Gia Miêu, xã Hà Long, tỉnh Thanh Hóa. Di tích này chỉ cách trung tâm Thanh Hóa khoảng 40 km về phía Bắc. Từ quốc lộ 1A, du khách di chuyển theo chi nhánh Hà Trung thêm khoảng 6 km là tới nơi.
Khu lăng miếu Triệu Tường tọa lạc tại làng Gia Miêu, xã Hà Long, tỉnh Thanh Hóa. (Nguồn: Sưu tầm)
Vùng đất Gia Miêu được biết đến là nơi phát tích của vương triều Nguyễn, là quê gốc của dòng họ Nguyễn đã sáng lập vương triều phong kiến cuối cùng trong lịch sử nước ta. Theo truyền thuyết, chính tại đây đã xuất hiện "long mạch phát tích", như một điềm báo về sự ra đời của một triều đại hùng mạnh. Vị trí này làm cho khu lăng miếu Triệu Tường trở thành điểm hội tụ văn hóa linh thiêng của Thanh Hóa.
1.2. Giá trị lịch sử và ý nghĩa văn hóa đặc biệt
Khu lăng miếu Triệu Tường mang ý nghĩa là nơi thờ tự tổ tiên và tiên tổ của hoàng tộc Nguyễn, gắn liền với những nhân vật lịch sử như Nguyễn Kim (Triệu Tổ) và Nguyễn Hoàng, người mở mang vùng đất phương Nam. Những truyền thuyết về dòng họ này đã trở thành phần không thể thiếu của văn hóa dân gian tại Thanh Hóa.
Di tích là biểu hiện sâu sắc cho truyền thống "uống nước nhớ nguồn" của dân tộc Việt Nam. Cùng với các miếu và đình làng, miếu Triệu Tường là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng, duy trì tinh thần cộng đồng và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của vùng đất này. Không chỉ là điểm tham quan, nơi đây còn là biểu tượng cho sự tri ân cội nguồn của nhiều thế hệ người Việt.
2. Lịch sử hình thành khu lăng miếu Triệu Tường
2.1. Năm 1803: Gia Long cho xây dựng miếu tổ
Sau khi thống nhất đất nước, vua Gia Long đã thực hiện chuyến Bắc tuần năm 1803 và quyết định xây dựng miếu tổ tại quê hương Gia Miêu. Việc này nhằm tưởng nhớ và thờ cúng Nguyễn Kim (cha), Nguyễn Hoàng (người mở mang Đàng Trong) và Trừng Quốc Công Nguyễn Văn Lựu (ông nội).
Vua Gia Long quyết định xây dựng miếu tổ tại quê hương Gia Miêu. (Nguồn: Sưu tầm)
Lăng Nguyễn Kim được xây trên núi Thiên Tôn, còn miếu Triệu Tường (nguyên miếu) nằm ở cánh đồng dưới chân núi, cách lăng khoảng 1 km. Theo các tài liệu lịch sử, Nguyễn Kim là vị công thần thời Lê, sau khi Mạc Đăng Dung lên ngôi đã lui về Thanh Hóa để cùng hào kiệt chống lại nhà Mạc. Ông nội Trừng Quốc Công cũng được xem là người đặt nền móng cho dòng Nguyễn, với nhiều truyền tích về việc bảo vệ và giữ gìn vùng đất này.
2.2. Những dấu mốc quan trọng, truyền thống "uống nước nhớ nguồn"
Việc truy tôn Nguyễn Kim thành Triệu Tổ Tĩnh Hoàng đế và Nguyễn Hoàng là Thái Tổ Gia Dụ Hoàng đế đã xác lập tầm quan trọng của khu lăng miếu Triệu Tường đối với hoàng tộc Nguyễn. Vua Gia Long đã dành cho vùng đất này danh hiệu "đất quý hương, quý huyện", thể hiện sự trân trọng đối với nơi phát tích của dòng họ.
Truyền thống lễ tế tổ và dâng hương được tổ chức trang trọng xuyên suốt các triều vua Nguyễn, từ Minh Mạng, Thiệu Trị đến Thành Thái, Khải Định, đều từng về đây bái yết tổ tiên trong những dịp lễ trọng. Những nghi lễ này bày tỏ lòng hiếu kính của hậu duệ và giữ gìn mạch văn hóa, tinh thần triều Nguyễn, góp phần tạo nên giá trị tâm linh bền vững cho khu lăng miếu Triệu Tường.
3. Kiến trúc, cảnh quan nổi bật của khu lăng miếu Triệu Tường
3.1. Quy mô và cấu trúc tổng thể
Khu lăng miếu Triệu Tường được bao quanh bởi thành gạch vững chắc cùng hệ thống lũy phòng thủ hai lớp, bên ngoài là hào nước và cầu gạch cổ bắc qua, tạo nên một tổng thể kiến trúc trang nghiêm. Bốn cổng lớn hướng ra bốn phía, trong đó cổng phía Nam nổi bật với vọng lâu và cổng tam quan mang dấu ấn riêng biệt.
Nổi bật giữa khuôn viên là hồ bán nguyệt nằm phía sau cổng tam quan, tạo điểm nhấn phong thủy và góp phần mang lại sự yên bình cho toàn bộ không gian. Tổ hợp khu di tích được chia thành ba khu vực chính: miếu chính (nguyên miếu) thờ Nguyễn Kim và Nguyễn Hoàng, miếu phụ thờ Trừng Quốc Công ở phía Đông, cùng với khu gia nhân, nhà ở và trại lính ở phía Tây.
3.2. Nghệ thuật xây dựng: Tinh hoa kiến trúc thời Nguyễn
Được ví như một kinh thành Huế thu nhỏ, khu lăng miếu Triệu Tường kế thừa nhiều kỹ thuật kiến trúc đặc sắc của triều Nguyễn. Các bức tường được xây bằng gạch nung, mái lợp ngói mũi hài, hệ cột lim vững chắc và những đường nét chạm khắc tinh tế góp phần làm nổi bật sự bề thế của công trình.
Khu lăng miếu Triệu Tường kế thừa nhiều kỹ thuật kiến trúc đặc sắc của triều Nguyễn. (Nguồn: Sưu tầm)
Nghệ thuật điêu khắc rồng, phượng, biểu tượng quyền lực của vương triều được thể hiện qua các chi tiết tinh xảo. Vật liệu xây dựng sử dụng nguồn nguyên liệu truyền thống của Thanh Hóa, tạo nên sự hài hòa giữa phong cách kiến trúc hoàng gia với bản sắc địa phương. Những công trình tiêu biểu như cầu gạch cổ, nghi môn tam quan và nhà công quán đều được phục dựng dựa trên dấu tích khảo cổ học.
Đặc biệt, trong các đợt khai quật khảo cổ vào năm 2019, nhiều hiện vật quý giá như gốm, sứ, sành và kim loại từ thế kỷ XVI đến XX đã được tìm thấy, minh chứng cho quá trình phát triển liên tục của khu lăng miếu Triệu Tường qua nhiều thế kỷ.
3.3. Trải nghiệm tham quan không gian di tích
Các công trình chính trong khu lăng miếu Triệu Tường hiện đã được phục dựng dựa trên các kết quả nghiên cứu khảo cổ, tư liệu lịch sử và hình ảnh cổ của Pháp, giúp tái hiện một cách chân thực không gian hoàng cung xưa. Toàn bộ khuôn viên rợp bóng cây cổ thụ, được bao bọc bởi tường gạch và lũy phòng thủ, tạo nên cảnh quan yên tĩnh, linh thiêng.
Du khách có thể tự do tham quan, chụp ảnh lưu niệm tại những địa điểm nổi bật như cổng thành, lũy hào, hồ bán nguyệt và miếu chính với kiến trúc cổ kính mang đậm nét triều Nguyễn. Không gian yên bình, trang nghiêm của di tích đem lại cảm giác thanh thản, giúp mỗi người cảm nhận được vẻ đẹp tâm linh sâu lắng tại khu lăng miếu Triệu Tường.
4. Quy trình bảo tồn, công nhận và hoạt động tại khu lăng miếu Triệu Tường
4.1. Di tích Lịch sử Quốc gia
Khu lăng miếu Triệu Tường đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích khảo cổ cấp quốc gia. (Nguồn: Sưu tầm)
Khu lăng miếu Triệu Tường đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích khảo cổ cấp quốc gia vào năm 2007, khẳng định giá trị đặc biệt của nơi lưu dấu phát tích vương triều Nguyễn. Quyết định này đã tạo điều kiện thuận lợi cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản.
Nhiều dự án trùng tu, khai quật và phục dựng kiến trúc đã được triển khai liên tục trong những năm qua. Quy hoạch bảo tồn tỷ lệ 1/500 năm 2010, dự án phục hồi miếu tổ và miếu Trừng Quốc Công năm 2012, cùng việc điều chỉnh quy hoạch tổng thể năm 2018 đã góp phần hoàn thiện diện mạo khu lăng miếu Triệu Tường. Mục tiêu chung là giáo dục lịch sử cho cộng đồng, bảo vệ di sản quý giá và phát triển du lịch văn hóa tại Thanh Hóa.
4.2. Hoạt động văn hóa, du lịch, nghi lễ tâm linh
Lễ hội truyền thống hằng năm tại khu lăng miếu Triệu Tường được tổ chức với nghi thức trang trọng theo phong cách triều Nguyễn, thu hút không chỉ con cháu trong dòng họ mà còn đông đảo du khách khắp nơi. Các nghi lễ tế tổ được phục dựng công phu, tái hiện không khí thiêng liêng của những buổi lễ hoàng gia xưa.
Di tích đóng vai trò kết nối trong hành trình du lịch lịch sử và tâm linh tại Thanh Hóa, thông qua các tour theo chủ đề về nguồn, trải nghiệm văn hóa bản địa. Đặc biệt, với dự án Huyền tích am tiên dự định triển khai gần khu lăng miếu Triệu Tường trong thời gian tới, du khách sẽ có thêm nhiều lựa chọn trải nghiệm tâm linh, khám phá sâu sắc hơn về vùng đất di sản này.
5. Trải nghiệm đặc sắc và tips tham quan khu lăng miếu Triệu Tường
5.1. Những khoảnh khắc nên thử tại di tích, check-in sống ảo
Hồ bán nguyệt cùng lũy phòng thủ tại khu lăng miếu Triệu Tường là điểm lý tưởng để lưu lại những bức ảnh nghệ thuật, đặc biệt vào buổi sáng khi ánh nắng chạm nhẹ qua màn sương hay chiều muộn khi hoàng hôn nhuộm vàng mặt nước. Cầu gạch cổ bắc qua hào nước tạo thành phông nền thơ mộng, thích hợp cho những bức hình kỷ niệm ý nghĩa.
Sự hòa quyện giữa thiên nhiên tĩnh tại và nét cổ kính của kiến trúc mang lại những bức ảnh đậm chất nghệ thuật. (Nguồn: Sưu tầm)
Du khách cũng có thể trải nghiệm chụp ảnh với trang phục cổ phục, tái hiện không khí cung đình xưa ngay trong lòng di tích. Sự hòa quyện giữa thiên nhiên tĩnh tại và nét cổ kính của kiến trúc mang lại những bức ảnh đậm chất nghệ thuật, lưu giữ khoảnh khắc ấn tượng tại khu lăng miếu Triệu Tường.
5.2. Tips lưu ý, trang phục và ứng xử
Khi tới tham quan khu lăng miếu Triệu Tường, nên lựa chọn trang phục lịch sự, ưu tiên những gam màu nhã nhặn, áo dài truyền thống hay các trang phục kín đáo nhằm bày tỏ sự kính trọng với nơi thờ tự linh thiêng. Cần tuân thủ nghiêm các quy định về trang phục và hành xử đúng mực tại di tích.
Trong dịp lễ hội, nên giữ thái độ lịch sự, xếp hàng trật tự và làm theo chỉ dẫn của ban quản lý di tích. Hạn chế gây tiếng ồn lớn để bảo đảm không khí trang nghiêm của nơi thờ tự. Thời điểm lý tưởng để khám phá là vào buổi sáng sớm hoặc chiều muộn để tránh nắng gay gắt và tận hưởng không khí trong lành. Nếu đến vào ngày lễ hội, du khách còn có dịp hòa mình vào không gian văn hóa đặc sắc của xứ Thanh.
6. Kinh nghiệm kết hợp du lịch quanh khu lăng miếu Triệu Tường
6.1. Địa danh, di tích, dự án du lịch lân cận nổi bật
Dự án Huyền tích Am tiên đang dự kiến triển khai trong thời gian tới hứa hẹn sẽ trở thành một điểm dừng chân hấp dẫn cho hành trình về khu lăng miếu Triệu Tường. Dự án này được kỳ vọng sẽ mang đến những trải nghiệm tâm linh, khám phá các câu chuyện huyền tích đặc sắc của Thanh Hóa.
Dự án Huyền tích Am tiên đang dự kiến triển khai trong thời gian tới. (Nguồn: Sưu tầm)
Đình Gia Miêu, với diện tích gần 400 m², nổi bật với kiến trúc cổ truyền thống, là nơi thờ thành hoàng làng và là địa điểm không thể thiếu trong hành trình tìm hiểu lịch sử. Ngoài ra, chùa Gia Miêu cùng các làng nghề truyền thống tại xã Hà Long là dịp để du khách tiếp xúc với văn hóa dân gian, gặp gỡ nghệ nhân địa phương và tận mắt thấy các sản phẩm thủ công đặc trưng. Đến với xã Hà Long, bạn còn có thể thưởng thức nem chua, bánh gai cùng nhiều đặc sản xứ Thanh tại các quán ăn truyền thống.
6.2. Lịch trình gợi ý 1 ngày hoặc nửa ngày khám phá xứ Thanh
Buổi sáng là thời gian thích hợp để xuất phát từ thành phố Thanh Hóa, bắt đầu chuyến tham quan khu lăng miếu Triệu Tường. Du khách có thể dành trọn buổi sáng để khám phá các công trình cổ như cổng thành, hồ bán nguyệt, lũy phòng thủ và miếu chính, đồng thời tìm hiểu sâu về lịch sử và giá trị văn hóa của di tích.
Đến buổi trưa, hãy thưởng thức bữa ăn với các món đặc sản tại những quán truyền thống ở Hà Trung, cảm nhận hương vị ẩm thực đậm nét xứ Thanh. Buổi chiều, tiếp tục hành trình tới đình Gia Miêu, chùa Gia Miêu hoặc dạo quanh các làng nghề ở xã Hà Long. Khi dự án Huyền tích am tiên hoàn thành, du khách có thể thêm vào lịch trình trải nghiệm tâm linh hoặc lựa chọn mua các sản vật địa phương mang về làm quà.
Khu lăng miếu Triệu Tường không chỉ đơn thuần là mảnh đất ghi dấu sự khởi phát của vương triều Nguyễn mà còn là di sản văn hóa quý báu, nơi lưu giữ tinh thần "uống nước nhớ nguồn" thiêng liêng của dân tộc. Hành trình khám phá nơi đây như đưa du khách sống lại những trang sử vàng son của đất nước, cảm nhận không gian linh thiêng đặc sắc của xứ Thanh. Hãy cùng về với cội nguồn triều Nguyễn và trải nghiệm những giá trị văn hóa bất tử tại khu lăng miếu Triệu Tường!
