1. Tổng quan về cửa biển Thần Phù
1.1. Cửa biển Thần Phù ở đâu?
Đặt chân đến cửa biển Thần Phù ngày nay, du khách sẽ bất ngờ khi không thấy dấu vết nào của biển cả mênh mông. Vị trí cửa biển huyền thoại này hiện nằm trên ranh giới xã Yên Mạc, tỉnh Ninh Bình và xã Nga An, tỉnh Thanh Hóa. Khu vực từng là cửa ngõ biển hiểm yếu nay đã trở thành vùng đồng bằng sâu trong đất liền, cách bờ biển hiện tại hơn 10 km do quá trình phù sa bồi lấp qua nhiều thế kỷ.
Hành trình từ Hà Nội đến cửa biển Thần Phù kéo dài khoảng 145-170 km, mất 2,5-3 giờ di chuyển bằng ô tô theo đường cao tốc Bắc - Nam phía Đông. Vị trí thuận lợi gần ga tàu Ninh Bình giúp du khách dễ dàng kết hợp phương tiện công cộng với xe buýt địa phương để đến điểm đích.
1.2. Lịch sử hình thành và biến đổi địa lý
Hàng nghìn năm trước, cửa biển Thần Phù từng là cửa ngõ biển quan trọng trên tuyến đường thủy Bắc-Nam. Nơi giao thoa giữa sông Càn và dãy núi Tam Điệp tạo nên ranh giới tự nhiên hiểm trở giữa Bắc Bộ và Trung Bộ. Hải trình qua đây không chỉ là con đường huyết mạch cho vận chuyển hàng hóa mà còn là tuyến giao thông quân sự chiến lược của các triều đại phong kiến.
Cửa biển Thần Phù là nơi giao thoa giữa sông Càn và dãy núi Tam Điệp. (Nguồn: Sưu tầm)
Quá trình biến đổi địa chất đã khiến cửa biển Thần Phù từ từ bị phù sa bồi lấp, biến thành đất đồng bằng màu mỡ như hiện tại. Những dấu tích còn sót lại bao gồm núi Chích Trợ với động Lục Vân huyền bí, các bến cũ của kênh Nhà Lê và hệ thống đền miếu cổ kính.
Động Lục Vân nằm trong lòng núi Chích Trợ vẫn giữ được vẻ nguyên sơ với những thạch nhũ kỳ ảo, tạo không gian thiêng liêng cho những ai muốn tìm hiểu về quá khứ huy hoàng của cửa biển Thần Phù.
1.3. Giá trị chiến lược và ý nghĩa trong lịch sử Việt Nam
Vị trí đắc địa đã biến cửa biển Thần Phù thành điểm kiểm soát then chốt trong chiến lược quốc phòng của các triều đại từ Đinh, Tiền Lê đến Lý, Trần, Lê. Cửa biển này đóng vai trò như một "cửa ải thiên hiểm" bảo vệ kinh đô Hoa Lư và là tuyến thủy phòng chống ngoại xâm từ phía nam.
Thế kỷ X chứng kiến sự kiện lịch sử quan trọng khi Ngô Nhật Khánh - phản thần nhà Đinh dẫn quân Chiêm xâm lược, nhưng đã bị chết đuối ngay tại cửa biển Thần Phù. Sự kiện này không chỉ thể hiện vai trò phòng thủ tự nhiên của cửa biển mà còn khẳng định tầm quan trọng chiến lược trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc.
Các triều đại sau này, đặc biệt là thời Lý với việc Nam tiến mở rộng lãnh thổ, đều coi cửa biển Thần Phù là cửa ngõ quan trọng để tiến quân vào các vùng đất phía nam, góp phần hình thành bản đồ Việt Nam như ngày nay.
2. Truyền thuyết Thần Phù và những câu chuyện dân gian đặc sắc
2.1. Sự tích "Áp Lãng Chân Nhân Đại Vương" và vua Lý Thái Tông
Câu chuyện nổi tiếng nhất gắn liền với cửa biển Thần Phù chính là truyền thuyết về Áp Lãng Chân Nhân và vua Lý Thái Tông. Theo ghi chép trong "Nam Ông mộng lục", khi vua Lý Thái Tông tiến quân đánh Chiêm Thành, đoàn thuyền hoàng gia gặp phải cơn bão dữ dội ngay tại cửa Thần Đầu (tên cũ của Thần Phù).
Trong lúc nguy cấp, một vị đạo sĩ tên La Áp Lãng xuất hiện với phép thuật huyền bí, dẹp tan sóng to gió lớn, giúp đoàn thuyền vượt qua đại dương an toàn. Cảm phục trước công đức của đạo sĩ, vua Lý Thái Tông đã ra lệnh lập đền thờ và phong thần cho La Áp Lãng với tước hiệu "Áp Lãng Chân Nhân Đại Vương".
Sau khi hoàn thành sứ mệnh, Chân Nhân ẩn cư lên núi tu hành, trở thành nhân vật huyền thoại được người dân cửa biển Thần Phù thờ phụng qua nhiều thế hệ. Truyền thuyết này không chỉ phản ánh niềm tin tâm linh của người Việt mà còn thể hiện sự gắn bó giữa con người với thiên nhiên biển cả.
2.2. Đền thờ thần biển Thần Phù và hệ thống di tích hiện nay
Hệ thống thờ tự tại cửa biển Thần Phù hiện tại tập trung chủ yếu ở Yên Phẩm, Phù Sa, Anh Tốt, Đông Yên thuộc xã Yên Mạc. Đền thờ Áp Lãng Chân Nhân được coi là di tích quan trọng nhất, nơi lưu giữ những hiện vật cổ và bia đá ghi chép về truyền thuyết.
Đền thờ Áp Lãng Chân Nhân là nơi lưu giữ những hiện vật cổ và bia đá ghi chép về truyền thuyết. (Nguồn: Sưu tầm)
Lễ hội truyền thống tôn vinh vị thần biển thường thu hút đông đảo người dân và du khách về tham dự. Các nghi thức cầu an, thờ cúng thần linh cửa biển xưa vẫn được duy trì với đầy đủ các bước lễ truyền thống như dâng hương, cúng lễ, múa bóng rỗi và hát quan họ.
Ngoài đền chính, một số miếu nhỏ và đình ven biển cũ đã được bảo tồn, tôn tạo để phục vụ tín ngưỡng của cư dân địa phương. Những công trình này không chỉ có giá trị tâm linh mà còn là minh chứng cho lịch sử phát triển của cửa biển Thần Phù qua các thời kỳ.
2.3. Dấu tích hậu duệ và giai thoại Nho giáo
Dòng họ La Tu - con cháu của La Áp Lãng Chân Nhân đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Việt Nam. Tiêu biểu là La Tu, vị tiến sĩ tài năng làm quan dưới thời Trần Nghệ Tông, từng giữ chức Thẩm Hình viện sứ - một trong những vị trí quan trọng trong bộ máy hành chính triều đình.
Ảnh hưởng của cửa biển Thần Phù trong văn học cổ điển Việt Nam cũng rất đáng chú ý. Nhiều tác phẩm Hán-Nôm đã ghi lại truyền thuyết và ca ngợi vẻ đẹp huyền bí của cửa biển này. Nổi bật trong số đó là những bài thơ của Nguyễn Trãi và Nguyễn Trung Ngạn, những vị quan cử nhân tài ba đã từng đặt chân đến vùng đất thiêng này.
Các giai thoại về học giả, quan lại thời xưa thường ghé Thần Phù để cầu may trong khoa thi cũng được lưu truyền rộng rãi. Điều này cho thấy cửa biển Thần Phù không chỉ có ý nghĩa tâm linh đối với ngư dân, thương gia mà còn là nơi các sĩ phu Nho gia tin tưởng và kính trọng.
3. Hướng dẫn di chuyển và khám phá cửa biển Thần Phù năm 2025
3.1. Di chuyển từ Hà Nội đến Thần Phù
Lựa chọn phổ biến nhất để đến cửa biển Thần Phù là di chuyển bằng ô tô riêng hoặc taxi theo đường cao tốc Bắc - Nam phía Đông. Từ Hà Nội, du khách đi theo hướng Nam qua Phủ Lý, Nam Định, rồi rẽ vào đường tỉnh dẫn đến xã Yên Mạc và Nga An. Thời gian di chuyển khoảng 2,5-3 giờ, tùy loại phương tiện.
Du khách có thể di chuyển bằng ô tô riêng hoặc taxi theo đường cao tốc Bắc - Nam phía Đông. (Nguồn: Google Maps)
Những ai yêu thích trải nghiệm phượt có thể chọn xe máy để khám phá tuyến đường mòn cũ từ Ninh Bình đến Thanh Hóa. Con đường này mang đến cảm giác thú vị khi được đi qua những làng quê yên bình và cảnh quan đồng bằng Bắc Bộ đặc trưng.
Phương tiện công cộng cũng là lựa chọn tiết kiệm với việc đi tàu hỏa đến ga Ninh Bình, sau đó bắt xe buýt hoặc taxi đến xã Yên Mạc. Du khách có thể hỏi thông tin chi tiết tại nhà văn hóa xã Yên Mạc hoặc UBND xã Nga An để được hướng dẫn cụ thể về đường đi và các điểm tham quan.
3.2. Gợi ý khám phá di tích, địa danh xung quanh
Lịch trình một ngày khám phá cửa biển Thần Phù nên bắt đầu từ sáng sớm với việc tham quan các đền miếu thờ Áp Lãng Chân Nhân ở thôn Yên Phẩm. Nơi đây, du khách có thể chiêm ngưỡng kiến trúc cổ kính và tìm hiểu về nghi lễ thờ cúng truyền thống.
Động Lục Vân trong lòng núi Chích Trợ là điểm đến tiếp theo không thể bỏ qua. Hang động với hệ thống thạch nhũ đa dạng và không gian tĩnh lặng tạo cảm giác huyền bí, phù hợp cho những ai muốn trải nghiệm sự kết nối với thiên nhiên và lịch sử.
Các làng cổ ven rìa Ninh Bình-Thanh Hóa mang đến cơ hội trải nghiệm văn hóa dân gian đặc sắc. Du khách có thể tham gia các hoạt động sinh hoạt cộng đồng, nghe kể truyện cổ tích từ những người dân lớn tuổi và chụp ảnh cảnh quan nông thôn bình dị. Chùa Hàn Sơn và một số làng nghề truyền thống xung quanh cũng đáng để ghé thăm trong cùng hành trình.
3.3. Lưu ý khi tham quan di tích lịch sử – văn hóa
Trang phục khi tham quan cửa biển Thần Phù nên ưu tiên sự giản dị và kín đáo, phù hợp với không gian tâm linh của các đền miếu. Giày thể thao hoặc dép quai hậu sẽ hỗ trợ tốt khi di chuyển trên địa hình có nhiều sỏi đá và cỏ thấp.
Thái độ tôn trọng là điều quan trọng nhất khi ghé thăm các di tích. Du khách cần tuyệt đối không xâm phạm các vật thờ cúng, không tự ý chạm vào hiện vật cổ và tuân thủ các quy định về chụp ảnh tại từng địa điểm. Việc giữ gìn môi trường xanh sạch đẹp cũng thể hiện ý thức văn minh của du khách hiện đại.
Để có những tấm ảnh đẹp, du khách nên chọn thời điểm sáng sớm hoặc chiều muộn khi có ánh sáng tự nhiên. Các điểm check-in lý tưởng bao gồm khuôn viên các miếu cổ, bãi bồi ven sông và những con đường làng yên bình. Việc tìm hiểu thông tin sâu về lịch sử và truyền thuyết nên thực hiện thông qua việc trò chuyện với người dân lớn tuổi và tra cứu tài liệu tại các điểm văn hóa địa phương.
4. Ẩm thực địa phương và trải nghiệm văn hóa vùng ven Thần Phù
4.1. Món ăn đặc trưng nên thử tại Yên Lâm, Yên Mô, Nga Sơn
Vùng đất cửa biển Thần Phù xưa để lại di sản ẩm thực độc đáo với những món ăn từ cá nước lợ và hải sản. Gỏi cá nhệch truyền thống là đặc sản nổi bật nhất, được chế biến từ cá nhệch tươi sống, trộn với rau răm, kinh giới và nước mắm chua ngọt đặc trưng. Hương vị tươi mát, hơi chua chua của món gỏi này phản ánh đúng đặc trưng của vùng đất ven biển xưa.
Gỏi cá nhệch truyền thống là đặc sản được chế biến từ cá nhệch tươi sống với hương vị tươi mát. (Nguồn: Sưu tầm)
Nem chua vùng ven biển cũ có hương vị khác biệt so với nem chua miền núi nhờ việc sử dụng cá biển làm nguyên liệu chính. Bánh lá và bánh răng bừa - những món bánh truyền thống được làm từ gạo nếp và lá dong tươi, thường xuất hiện trong các dịp lễ hội và cúng bái ở Thần Phù.
Cá rô đồng kho, canh cua đồng và các món ăn từ tôm càng xanh mang đậm hương vị đồng quê Bắc Bộ. Rượu quê Yên Lâm và rượu nếp Nga Sơn được coi là thức uống truyền thống không thể thiếu trong các bữa cơm gia đình và tiệc tùng của người dân địa phương.
4.2. Quán/nhà hàng gợi ý cho trải nghiệm ẩm thực
Các quán ăn dân dã ven đường xã Yên Mạc chuyên phục vụ khách du lịch tự túc với thực đơn đa dạng từ món nhà làm đến đặc sản địa phương. Quán ăn gần khu vực làng chài cũ chuyên về hải sản tươi theo mùa, với ghẹ hấp, mực nướng và gỏi cá nhệch là những món signature không thể bỏ qua.
Cá kho tại Yên Mạc được chế biến theo công thức gia truyền với nước mắm thơm đậm đà và đường thốt nốt tự nhiên tạo nên hương vị ngọt dịu đặc trưng. Nem chua thủ công tại Nga An được làm hoàn toàn bằng tay theo phương pháp truyền thống, tạo độ dai giòn và chua thanh tự nhiên.
Du khách đi đoàn đông nên liên hệ trước với các quán để đặt món và chuẩn bị nguyên liệu tươi ngon nhất. Giá cả tại đây khá bình dân, phù hợp với túi tiền của du khách bình thường muốn trải nghiệm ẩm thực địa phương chính gốc.
5. Lịch trình 2N1Đ tham quan Cửa biển Thần Phù cho du khách
Ngày 1: Khám phá Cửa biển Thần Phù, làng chài, ẩm thực biển
Hành trình ngày đầu bắt đầu với việc di chuyển từ Hà Nội vào sáng sớm để đến cửa biển Thần Phù khoảng 10h sáng. Cảnh quan hoang sơ với núi đá và đồng bằng bất tận tạo bối cảnh lý tưởng để check-in và chụp ảnh lưu niệm. Trải nghiệm đi thuyền ghe trên sông Cần giúp du khách cảm nhận được vị trí cửa biển xưa và lắng nghe những câu chuyện truyền thuyết từ thuyền trưởng địa phương.
Cảnh quan hoang sơ tạo bối cảnh lý tưởng để check-in và chụp ảnh lưu niệm. (Nguồn: Sưu tầm)
Bữa trưa tại làng chài mang đến cơ hội thưởng thức hải sản tươi ngon nhất với ghẹ hấp thơm ngọt, mực nướng giấy bạc và gỏi cá nhệch chua chua ngọt ngọt. Không khí bình dân và thân thiện của người dân địa phương tạo nên trải nghiệm ẩm thực đáng nhớ.
Buổi chiều dành cho việc tham quan các miếu thờ và đình ven sông để tìm hiểu tín ngưỡng ngư dân. Đền Bà Triệu và một số làng nghề truyền thống lân cận cũng đáng ghé thăm nếu thời gian cho phép. Cuối chiều, di chuyển đến Sầm Sơn để nhận phòng khách sạn và nghỉ ngơi. Tối thứ nhất kết thúc với việc dạo bộ biển Sầm Sơn, thưởng thức hải sản tại các nhà hàng ven biển và check-in tại Quảng trường biển sầm uất.
Ngày 2: Trải nghiệm giải trí, nghỉ dưỡng
Ngày thứ hai bắt đầu với bữa sáng trước khi trải nghiệm các hoạt động giải trí tại Sun World Sam Son. Khu vui chơi này có công viên nước hiện đại và các trò chơi cảm giác mạnh phù hợp cho mọi lứa tuổi, tạo sự cân bằng hoàn hảo cho chuyến du lịch văn hóa - lịch sử.
Bữa trưa có thể lựa chọn giữa khu ẩm thực trong Sun World với menu đa dạng hoặc các nhà hàng hải sản ngoài cổng để trải nghiệm hương vị địa phương. Buổi chiều cuối cùng dành cho việc tắm biển Sầm Sơn hoặc thưởng thức cà phê view biển thư giãn trước khi kết thúc hành trình về Hà Nội.
Cửa biển Thần Phù không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là "vết tích ngã ba" nơi giao thoa văn hóa, tâm linh và truyền thuyết với thực tại. Vùng đất này xứng đáng là điểm đến văn hóa độc đáo trong hành trình khám phá Việt Nam 2025. Hãy chia sẻ trải nghiệm và góp ý để cùng bảo tồn di sản văn hóa quý báu này!