1. Sơ lược về Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh
Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh tọa lạc tại xã Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa – một vùng đất giàu truyền thống lịch sử và văn hóa. Vào thời Bắc thuộc, nơi đây từng là trị sở của quận Cửu Chân, một trung tâm kinh tế, văn hóa, chính trị và quân sự quan trọng trong suốt nhiều thế kỷ.
Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh tọa lạc tại xã Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa. (Nguồn: Tạp chí điện tử Thế giới Di sản)
Nhờ vị trí đặc biệt ấy, vùng đất này được xem là “địa linh nhân kiệt”, nơi sản sinh nhiều danh nhân và sự kiện trọng đại được ghi dấu trong sử sách cũng như ký ức dân gian. Chính trên mảnh đất thiêng này, chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh được xây dựng, trở thành không chỉ một công trình Phật giáo cổ kính mà còn là biểu tượng của tinh thần hiếu học, tín ngưỡng và lòng tôn kính đạo pháp của người dân xứ Thanh qua bao đời.
2. Lịch sử hình thành và phát triển của Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh
Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh được khởi dựng từ rất sớm, song niên đại cụ thể không còn được ghi chép rõ ràng. Theo văn bia khắc trên tấm bia Sùng Nghiêm Diên Thánh tự bi ký còn lưu tại chùa, vào năm 1118, ngôi chùa đã được trùng tu bởi hai vị quan đầu tỉnh là Thái úy Lý Thường Kiệt và Chu Công, những người có công lớn trong việc bảo vệ và phát triển vùng đất Thanh Hóa. Trong thời gian trấn thủ nơi đây, Lý Thường Kiệt đã cho xây dựng đồn lũy, củng cố thương cảng Linh Trường, đồng thời quan tâm đến việc phục dựng chùa chiền để ổn định đời sống tinh thần của nhân dân. Mười lăm năm sau, khi Chu Công kế nhiệm trấn thủ, ông tiếp tục cho sửa sang chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh, khẳng định vị thế của ngôi chùa trong đời sống tín ngưỡng Phật giáo xứ Thanh.
Trải qua nhiều triều đại, chùa từng là thiền viện danh tiếng của Ái Châu, nơi hội tụ tăng sĩ và tín đồ khắp vùng. Tuy nhiên, do biến động lịch sử, chùa nhiều lần bị hư hại, đặc biệt trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp. Năm 1952, tòa tiền đường bị bom đánh sập, tấm bia thời Lý cũng bị sứt mẻ phần trán. Dù vậy, người dân địa phương và các vị sư trụ trì vẫn kiên trì phục dựng, gìn giữ di tích, duy trì các hoạt động Phật sự, giữ cho ngôi chùa không bị mai một. Sự chung tay ấy thể hiện tinh thần gắn bó sâu sắc giữa Phật giáo và đời sống dân gian xứ Thanh.
Nhằm bảo tồn giá trị lịch sử, năm 1990, chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh được Bộ Văn hóa xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia. Từ năm 1997, chùa được trùng tu quy mô lớn với các hạng mục như gác chuông, trung đường, tòa tiền đường, nhà tổ và cầu đá. Đến năm 2010, công tác tôn tạo cơ bản hoàn tất, mang lại cho chùa diện mạo khang trang nhưng vẫn giữ nguyên vẻ cổ kính. Nhờ sự đóng góp của phật tử khắp nơi, khu hồ sen và cây cầu vòm dẫn vào chùa được xây dựng, tạo nên khung cảnh thanh tịnh, hòa quyện giữa kiến trúc và thiên nhiên. Ngày nay, chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh không chỉ là di tích cổ quý hiếm mà còn là biểu tượng tâm linh, nơi lưu giữ tinh hoa Phật giáo và lịch sử xứ Thanh qua hàng ngàn năm.
Hồ sen và cây cầu vòm được xây dựng nhờ sự đóng góp của phật tử khắp nơi. (Nguồn: Theo Chân Phật)
3. Khám phá nét kiến trúc độc đáo và giá trị nghệ thuật tại chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh
Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh là một trong những ngôi chùa cổ tiêu biểu mang đậm phong cách kiến trúc truyền thống Việt Nam, được xây dựng công phu với đường nét tinh tế và hoa văn chạm khắc vô cùng tinh xảo. Mái chùa lợp ngói mũi hài, nóc nhà uốn lượn như trĩ bay xòe cánh, thể hiện sự thanh thoát và vươn lên của tinh thần Phật giáo. Trên nóc và đầu cột, các họa tiết được chạm khắc tỉ mỉ, mô phỏng hình ảnh phượng múa, lân chầu, tạo nên vẻ đẹp vừa uy nghi vừa mềm mại. Tường vách quanh chùa tạo thành không gian tách biệt với thế giới ồn ào bên ngoài, hành lang bao quanh hiên cửa, mở ra cảnh sắc thanh tịnh và thoáng đãng bốn mùa.
Kiến trúc chùa mang đậm phong cách truyền thống. (Nguồn: Sài Gòn Tiếp Thị)
Khuôn viên chùa rộng rãi, bố trí hài hòa giữa kiến trúc và thiên nhiên. Cổng Tam quan có hai tượng voi đá chầu đối xứng, phía trên là gác chuông uy nghi, tượng trưng cho sự vững chãi và thanh cao của đạo Phật. Từ cổng đi vào, bên trái là bia đá ghi danh những người có công đức xây dựng chùa, phía Tây có hai chiếc khánh đá cổ được lưu giữ qua hàng trăm năm. Bao quanh khuôn viên là vườn cây, ao sen và khóm lan mềm mại, khiến không gian càng thêm yên bình, trầm mặc.
Bố cục chùa được chia làm ba cung chính: đệ nhất, đệ nhị và đệ tam, cùng hệ thống nhà thờ và phụ điện được sắp xếp theo lối “nội công ngoại quốc” truyền thống. Chùa có 5 gian tiền đường, 4 gian hậu cung, và nhà Tổ 5 gian, gần đây được mở rộng thêm hai gian ở phía hữu. Hậu cung thờ Phật, tiền đường thờ Lý Thường Kiệt. Sự kết hợp giữa yếu tố Phật giáo và thờ anh hùng dân tộc đã tạo nên nét đặc trưng hiếm thấy, thể hiện tinh thần “uống nước nhớ nguồn” của người Việt.
4. Những bảo vật và di sản mang đậm giá trị lịch sử tại chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh
Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh không chỉ nổi tiếng với kiến trúc cổ kính mà còn là nơi lưu giữ nhiều di vật quý hiếm mang giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc biệt. Mỗi hiện vật tại chùa đều là chứng tích sống động của các triều đại xưa, phản ánh sự phát triển rực rỡ của Phật giáo Việt Nam thời Lý – Trần, đồng thời thể hiện tài năng và tâm huyết của các nghệ nhân dân gian. Những bảo vật này không chỉ có ý nghĩa tôn giáo mà còn là nguồn tư liệu vô giá giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu về đời sống tinh thần, tín ngưỡng và mỹ thuật thời trung đại Việt Nam.
Trong số những di sản quý, đáng chú ý nhất là tấm bia đá thời Lý được khắc vào năm 1118. Bia được chạm khắc tinh xảo bằng chữ Hán, ghi lại việc trùng tu và xây dựng lại chùa dưới sự chỉ đạo của Thái úy Lý Thường Kiệt và Chu Công. Ngoài giá trị lịch sử, văn bia còn là một tác phẩm nghệ thuật với lối khắc sâu, nét chữ thanh thoát, phản ánh trình độ điêu khắc đá và nghệ thuật thư pháp thời Lý đạt đến độ hoàn mỹ. Bên cạnh đó, trong khuôn viên chùa còn lưu giữ ba bệ tượng bằng đá xanh có niên đại cùng thời. Những bệ đá này được chạm trổ công phu với họa tiết hoa sen, mây lửa, thể hiện sự tôn nghiêm và tinh tế trong không gian thờ tự.
Một điểm đặc sắc khác là hệ thống đầu rồng và đầu phượng bằng đất nung thời Trần, được xem là minh chứng sinh động cho trình độ nghệ thuật điêu khắc và kỹ thuật gốm nung bậc thầy của người xưa. Những hiện vật này có đường nét mềm mại, chi tiết chạm khắc tinh xảo, thể hiện rõ sự uyển chuyển, sống động của hình tượng linh thú trong nghệ thuật trang trí Phật giáo. Trên bậc đá của ngôi chùa cũ vẫn còn hình rồng thời Lý uốn lượn nhẹ nhàng, biểu trưng cho sức sống và sự linh thiêng của đất Phật. Ngoài ra, chùa còn bảo tồn 22 pho tượng gỗ cổ, một chuông đồng thời Nguyễn nặng khoảng 5 tạ, cùng nhiều bản khắc gỗ, bia công đức và tượng thờ Lý Thường Kiệt. Tất cả đều mang giá trị nghệ thuật và tâm linh sâu sắc.
Hiện vật đầu rồng được bảo tồn tại Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh. (Nguồn: Sưu tầm)
5. Gợi ý lịch trình 1 ngày về thăm chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh và khám phá xứ Thanh
Nếu bạn chỉ có một ngày để khám phá Thanh Hóa, hãy bắt đầu hành trình bằng chuyến viếng thăm chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh. Buổi sáng, du khách nên khởi hành sớm để tận hưởng không gian thanh tịnh của chùa khi sương còn giăng nhẹ trên mái ngói cong. Đây là thời điểm lý tưởng để chiêm bái, chụp ảnh và cảm nhận sự bình yên trong tiếng chuông chùa ngân vang. Sau khi tham quan khu chính điện, vườn tháp cổ và các hiện vật quý như bia đá thời Lý, tượng Phật cổ hay đầu rồng, đầu phượng bằng đất nung, du khách có thể dành ít phút dạo quanh khuôn viên, ngắm hồ sen, vườn lan và hít thở không khí trong lành của vùng quê xứ Thanh.
Buổi trưa, hãy dừng chân tại các quán ăn quanh khu vực Hậu Lộc để thưởng thức đặc sản Thanh Hóa như nem chua, chả tôm, bánh gai Tứ Trụ hay canh lá đắng. Mỗi món ăn đều mang hương vị đậm đà, dân dã nhưng rất riêng của vùng đất này. Sau khi nghỉ ngơi, buổi chiều du khách có thể di chuyển về biển Sầm Sơn để tận hưởng làn nước mát và dạo chơi trên bãi cát mịn. Buổi tối, đừng quên ghé quảng trường biển Sầm Sơn, nơi ánh đèn lung linh và không khí sôi động thu hút đông đảo du khách. Du khách có thể dạo bộ, thưởng thức cà phê ven biển, xem biểu diễn nhạc nước hoặc check-in bên những công trình hiện đại như biểu tượng sóng và tượng đôi cá heo.
Thưởng thức chả tôm - đặc sản Thanh Hóa. (Nguồn: Sưu tầm)
Nếu tới Thanh Hóa trong vài năm tới, du khách có thể ghé qua Huyền Tích Am Tiên – công trình văn hóa tâm linh đang được xây dựng với quy mô hoành tráng, hứa hẹn trở thành điểm du lịch tâm linh bậc nhất xứ Thanh. Nơi đây sẽ là sự kết hợp độc đáo giữa kiến trúc Phật giáo, không gian thiên nhiên hùng vĩ và các hoạt động hành hương chiêm bái, mang đến trải nghiệm an yên, sâu lắng cho mọi du khách khi tìm về vùng đất thiêng Thanh Hóa.
Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh là bản hòa ca sống động giữa quá khứ và hiện tại, nơi lưu giữ tinh hoa nghệ thuật và tinh thần Phật giáo thời Lý. Dẫu trải qua gần một thiên niên kỷ, ngôi chùa vẫn giữ được vẻ cổ kính, trang nghiêm và linh thiêng. Mỗi bước chân đặt lên sân chùa là một lần chạm vào lịch sử, cảm nhận sự giao hòa giữa con người và đất trời xứ Thanh. Hãy đến với chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh, để lắng nghe nhịp thở nghìn năm còn ngân vọng, và để lòng mình lắng lại trong không gian thấm đẫm hồn thiêng của thời Lý.
