1. Hến làng Giàng là gì? Nguồn gốc, vị trí địa lý và lịch sử làng nghề
1.1. Hến làng Giàng và vùng đất làng Giàng
Hến làng Giàng là đặc sản nổi tiếng lâu đời của làng Giàng, thuộc phường Hàm Rồng, tỉnh Thanh Hóa. Nơi đây nằm bên dòng sông Mã hiền hòa, đoạn chảy qua vùng hạ lưu giàu phù sa, tạo môi trường thuận lợi cho các loài thủy sản phát triển, đặc biệt là hến Giàng, loài hến nhỏ, vỏ mỏng, thịt ngọt thanh và thơm tự nhiên.
Làng Giàng nằm bên dòng sông Mã hiền hòa, tạo môi trường thuận lợi cho các loài thủy sản phát triển. (Nguồn: Sưu tầm)
Cái tên “làng Giàng” gắn với địa danh cổ có lịch sử hàng trăm năm, từng là vùng cư trú trù phú của cư dân sông nước. Người dân nơi đây gắn bó với nghề đãi hến trên sông Mã từ bao đời nay, coi đó là kế sinh nhai và cũng là nét văn hóa đặc trưng của vùng. Nhờ nguồn nước trong lành, nhiều phù sa và sinh vật phù du, hến Giàng Thanh Hóa có hương vị đặc biệt, vừa ngọt đậm, vừa béo ngậy mà ít nơi khác sánh được.
Ngày nay, hến Giàng không chỉ là món ăn dân dã trong bữa cơm xứ Thanh, mà còn trở thành đặc sản nổi tiếng của thành phố Thanh Hóa, được nhiều du khách tìm mua, thưởng thức trong các món như hến xào, cháo hến, bún hến, canh hến nấu chua.
1.2. Lịch sử hình thành và phát triển của nghề đãi hến
Theo các bậc cao niên trong làng, nghề đãi hến ở Giàng đã có từ hàng trăm năm trước, hình thành cùng quá trình định cư ven sông của cư dân xứ Thanh. Nhờ vị trí nằm ở vùng hạ lưu sông Mã, nơi lòng sông thoai thoải, bãi bồi rộng và nhiều bãi cát mịn, hến nơi đây sinh sôi tự nhiên quanh năm.
Trước kia, người dân làng Giàng chủ yếu đãi hến thủ công bằng nạo, rổ, hoặc lưới sắt, sau đó mang về đãi lấy thịt để bán tại chợ Tây Thành, chợ Đầu Thành hay các vùng lân cận. Tiếng cào hến rộn ràng mỗi sớm, cùng hình ảnh những chiếc thuyền nan lững lờ trên sông Mã, đã trở thành biểu tượng thân thuộc của làng nghề.
Trải qua thời gian, dù nghề đãi hến không còn phát triển rầm rộ như trước, nhưng vẫn được nhiều hộ dân duy trì. Người dân địa phương vẫn coi hến Giàng là “lộc trời ban”, là nguồn thu nhập gắn bó với bao thế hệ. Đặc sản này cũng góp phần tạo nên bản sắc ẩm thực riêng của Thanh Hóa, được nhắc đến cùng những món nức tiếng khác như nem chua, mắm tép Hà Yên hay chả tôm.
2. Quy trình khai thác, đãi và chế biến hến làng Giàng
2.1. Phương pháp khai thác hến truyền thống trên sông Mã
Khi trời còn tờ mờ sáng, người dân làng Giàng đã nhộn nhịp ra bến sông Mã để bắt đầu một ngày lao động mới. Công việc khai thác hến vẫn giữ nguyên nét truyền thống từ bao đời: chỉ dùng thuyền nan, thúng tre cùng dụng cụ cào sắt hoặc lưới vớt thủ công. Người dân thường chọn khu vực nước trong, đáy cát mịn và có dòng chảy nhẹ, nơi hến sinh sôi nhiều, thịt ngọt và sạch bùn.
Điều làm nên chất lượng đặc biệt của hến làng Giàng chính là kỹ thuật chọn thời điểm và địa điểm cào hến. Người có kinh nghiệm nhìn màu nước, độ trong và độ lắng phù sa để xác định “bãi hến ngon”. Sau khi khai thác, hến được rửa sạch ngay tại bến sông để loại bỏ tạp chất, giữ được vị ngọt tự nhiên và hương thơm đặc trưng. Toàn bộ quá trình đều làm thủ công, giúp hến giữ trọn độ tươi, không lẫn mùi bùn, tạo nên thương hiệu đặc sản riêng của vùng đất này.
2.2. Các công đoạn đãi và chế biến hến làng Giàng
Quy trình chế biến hến làng Giàng là sự kết tinh của kinh nghiệm và sự khéo léo của người dân địa phương. Sau khi vớt về, hến được ngâm trong nước sạch vài giờ để nhả cát, rồi đem luộc trong nồi lớn với thời gian vừa đủ để hến mở miệng mà vẫn giữ được độ mềm, ngọt thịt.
Công đoạn tách vỏ lấy thịt là khâu quan trọng nhất, đòi hỏi sự tỉ mỉ và đôi tay nhanh nhẹn. Người thợ dùng rá tre hoặc lưới mịn để đãi hến dưới dòng nước nhẹ, vừa lắc vừa lọc để chỉ còn lại phần thịt trắng ngà, không sót vỏ. Thịt hến sau đó được rửa sạch lại nhiều lần, rồi để ráo, có thể chế biến ngay hoặc bảo quản lạnh để giữ độ tươi ngon.
Hến làng Giàng có thịt mềm, ngọt thanh, mùi thơm dịu đặc trưng. (Nguồn: Sưu tầm)
Nhờ quy trình xử lý công phu, hến làng Giàng có thịt mềm, ngọt thanh, mùi thơm dịu đặc trưng của sông Mã. Đây cũng chính là nguyên liệu cho hàng loạt món ngon xứ Thanh như hến xào hành khô, cháo hến, bún hến hay canh hến nấu chua, những món ăn dân dã nhưng giàu hương vị quê nhà.
2.3. Sản lượng, giá trị kinh tế và giá hến thành phẩm năm 2025
Hiện nay, tại phường Hàm Rồng có hàng chục hộ dân vẫn gắn bó với nghề đãi hến, đặc biệt sôi động vào mùa hè khi hến sinh trưởng mạnh. Trung bình mỗi ngày, làng có thể thu hoạch từ 1 đến 2 tấn hến tươi, cung cấp cho thị trường trung tâm Thanh Hóa và các vùng lân cận.
Giá hến làng Giàng mỗi kg thịt hến đã tách vỏ có mức giá cao hơn so với hến ở nhiều địa phương khác. Nhờ đó, mỗi hộ làm nghề có thể thu nhập ổn định, góp phần phát triển kinh tế địa phương.
Không chỉ mang lại giá trị kinh tế, nghề đãi hến làng Giàng còn là biểu tượng văn hóa truyền thống, thể hiện sự gắn bó giữa con người xứ Thanh với dòng sông Mã, góp phần lưu giữ bản sắc ẩm thực đặc trưng của vùng đất Thanh Hóa.
3. Giá trị dinh dưỡng của hến làng Giàng
3.1. Thành phần dinh dưỡng nổi bật trong hến
Ẩn sau vị ngọt thanh và hương thơm đặc trưng của hến làng Giàng là nguồn dưỡng chất quý giá mà thiên nhiên sông Mã ban tặng. Theo các nghiên cứu về thực phẩm, trong thịt hến có lượng protein tương đương nhiều loại thịt đỏ nhưng dễ hấp thu và ít chất béo hơn. Đặc biệt, hến có hàm lượng sắt cao, giúp bổ sung dưỡng chất cần thiết cho người thiếu máu hoặc cơ thể suy nhược.
Ngoài protein và sắt, hến làng Giàng còn chứa nhiều vitamin và khoáng chất quan trọng, giúp hến trở thành thực phẩm lành mạnh, phù hợp với nhiều lứa tuổi. Nhờ được khai thác tại vùng nước trong lành, giàu phù sa của sông Mã, hến làng Giàng luôn giữ được vị ngọt tự nhiên, thơm ngon và bổ dưỡng.
3.2. Lợi ích sức khỏe từ việc ăn hến
Thường xuyên sử dụng hến trong bữa ăn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Hàm lượng protein chất lượng cao giúp cơ thể phục hồi, tăng sức đề kháng và hỗ trợ phát triển cơ bắp. Đối với phụ nữ mang thai, hến là nguồn sắt tự nhiên dồi dào, giúp phòng ngừa thiếu máu và bổ sung dưỡng chất tốt cho sự phát triển của thai nhi.
Sử dụng hến trong bữa ăn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. (Nguồn: Sưu tầm)
Thịt hến còn chứa omega 3 giúp tăng cường trí nhớ và bảo vệ tim mạch, trong khi nhóm vitamin B hỗ trợ hoạt động của hệ thần kinh. Do có lượng calo thấp nhưng giàu dưỡng chất, hến làng Giàng rất phù hợp cho người đang ăn kiêng hoặc muốn kiểm soát cân nặng. Đây là loại thực phẩm vừa ngon miệng vừa tốt cho sức khỏe, thích hợp với mọi thành viên trong gia đình.
3.3. Những lưu ý khi thưởng thức hến
Mặc dù hến làng Giàng mang lại nhiều giá trị dinh dưỡng, nhưng không phải ai cũng phù hợp để sử dụng. Những người có cơ địa dị ứng với hải sản thân mềm hoặc hệ tiêu hóa yếu nên ăn thử lượng nhỏ trước để tránh các phản ứng như mẩn ngứa, khó tiêu hoặc đau bụng nhẹ.
Khi chế biến, cần rửa thật sạch và luộc chín kỹ để loại bỏ cát, tạp chất và hạn chế nguy cơ nhiễm ký sinh trùng trong môi trường nước ngọt. Người tiêu dùng nên chọn hến tươi, có màu trắng ngà, vị thơm tự nhiên, không tanh và mua tại các cơ sở uy tín ở Thanh Hoá. Việc đảm bảo nguồn gốc và cách bảo quản đúng giúp giữ trọn hương vị đặc sản và an toàn cho sức khỏe.
4. Gợi ý kết hợp du lịch Thanh Hóa
Hành trình khám phá hến làng Giàng sẽ trở nên trọn vẹn hơn khi du khách kết hợp ghé thăm những điểm đến nổi bật của xứ Thanh. Tại phường Hàm Rồng, du khách có thể tìm hiểu quy trình khai thác và đãi hến truyền thống, lắng nghe câu chuyện làng nghề lâu đời, hay trực tiếp tham gia cào hến cùng người dân địa phương. Sau khi trải nghiệm, đừng quên thưởng thức các món ngon được chế biến từ hến làng Giàng như cháo hến, hến xào lá lốt hay canh hến chua, những hương vị dân dã nhưng đậm đà hồn quê Thanh Hóa.
Du khách có thể tham gia cào hến cùng người dân địa phương. (Nguồn: Sưu tầm)
Tiếp nối chuyến đi, du khách có thể di chuyển đến Sun World Sam Son, khu vui chơi hiện đại bên bờ biển Sầm Sơn. Không gian sôi động, nhiều hoạt động giải trí và dịch vụ cao cấp nơi đây mang đến cảm giác tươi mới sau những giờ khám phá làng nghề. Sự kết hợp giữa trải nghiệm văn hóa truyền thống và vui chơi nghỉ dưỡng hiện đại tạo nên hành trình du lịch đáng nhớ, phù hợp với mọi lứa tuổi.
Để chuyến khám phá hến làng Giàng được thuận lợi, du khách nên chuẩn bị trang phục gọn nhẹ, mang dép dễ di chuyển và nón che nắng vì phần lớn hoạt động diễn ra ngoài trời. Làng Giàng nằm cách trung tâm thành phố Thanh Hóa không xa, có thể đi bằng xe máy, ô tô hoặc taxi rất thuận tiện.
Hến làng Giàng không chỉ là món đặc sản nức tiếng mà còn là biểu tượng văn hóa lâu đời, gắn bó sâu sắc với cuộc sống của người dân xứ Thanh. Từ những mẻ hến tươi rói được cào lên bên sông Mã đến bàn tay khéo léo của người thợ đãi hến, tất cả tạo nên một nét đẹp truyền thống khó nơi nào có được. Mỗi hương vị đậm đà không chỉ gợi nhắc ký ức quê hương mà còn góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa xứ Thanh đến với du khách gần xa.