1. Đôi nét về Chùa Thanh Hà
Chùa Thanh Hà là một trong những ngôi chùa cổ linh thiêng và nổi tiếng bậc nhất xứ Thanh, tọa lạc tại 34 Bến Ngự phường Hạc Thành, tỉnh Thanh Hóa. Du khách, tín đồ Phật tử từ đường quốc lộ 1A, rẽ qua ngã tư phía phường Hạc Thành, sang đường Trường Thi, đến Ngã Ba Bia, về đường Bến Ngự. Khi đến gần, du khách chú ý quan sát phía bên trái thấp thoáng sau hàng cây xanh là cổng Tam quan có gác chuông uy nghi thâm nghiêm, đó là chùa Thanh Hà.
Chùa Thanh Hà là một trong những ngôi chùa cổ linh thiêng bậc nhất xứ Thanh. (Nguồn: Báo Lao Động)
Không chỉ là một địa điểm hành hương linh thiêng, chùa Thanh Hà còn là trụ sở Ban Trị sự Tỉnh hội Phật giáo Thanh Hóa, nơi tổ chức nhiều sự kiện tôn giáo và lễ hội quan trọng của Phật giáo địa phương. Không gian chùa thanh tịnh với tiếng chuông ngân vang giữa lòng phố thị, khiến nơi đây trở thành chốn bình yên cho những ai muốn tìm về sự an lạc, tĩnh tâm giữa nhịp sống hối hả của thành phố.
2. Tìm hiểu lịch sử hình thành và giá trị văn hóa của chùa Thanh Hà
2.1. Dấu ấn lịch sử của chùa Thanh Hà qua từng thời kỳ
Theo các tư liệu cổ, chùa Thanh Hà được hình thành từ thời Trần, khoảng thế kỷ XIII. Tương truyền, trong một lần thân chinh đánh Chiêm Thành, vua Trần Thái Tông đã ghé qua chùa thắp hương cầu nguyện trời đất phù hộ quốc thái dân an, khiến nơi đây trở thành một trong những ngôi chùa linh thiêng bậc nhất vùng xứ Thanh.
Bước sang thời Nguyễn, chùa tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng. Năm Thành Thái thứ nhất (1889), nhà vua đã ban sắc chỉ cho các nơi tôn tạo đền chùa và thờ cúng theo lệ cũ, trong đó có chùa Thanh Hà. Điều này khẳng định giá trị và vị thế của ngôi cổ tự này trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Đến năm Bảo Đại thứ 10 (1935), chùa được trùng tu lớn với sự góp công của dân làng và sự hỗ trợ của quan huyện Hoành. Hòa thượng chùa Hương Dự (Ninh Bình) đã cử sư ông Thích Thanh Trình và Thích Thanh Đức trực tiếp thiết kế, giám sát việc xây dựng. Ngày khánh thành chùa diễn ra trong không khí tưng bừng, trở thành lễ hội trọng đại của toàn vùng.
Trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chùa Thanh Hà từng bị bom đạn tàn phá nhưng vẫn kiên cường tồn tại, được trùng tu và tôn tạo nhiều lần sau hòa bình. Ngày nay, chùa không chỉ là một di tích lịch sử văn hóa tiêu biểu mà còn là điểm đến tâm linh nổi bật, thu hút đông đảo phật tử và du khách đến chiêm bái, tìm lại sự thanh tịnh.
2.2. Vai trò giáo dục đạo đức, tâm linh cho thế hệ trẻ
Không chỉ là điểm đến tâm linh của người dân xứ Thanh, chùa Thanh Hà còn đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng, giáo dục đạo đức và bồi đắp đời sống tinh thần cho thế hệ trẻ. Giữa nhịp sống hiện đại đầy biến động, chùa trở thành không gian giúp các bạn trẻ tạm gác lại những áp lực học tập, công nghệ, để trở về với sự bình yên, lắng nghe chính mình và học cách sống chậm, sống thiện.
Thông qua các chương trình tu học, giảng pháp và sinh hoạt tập thể, chùa giúp người trẻ hiểu hơn về những giá trị đạo đức căn bản như lòng hiếu thảo, biết ơn cha mẹ, tinh thần sẻ chia, trung thực và hướng thiện. Mỗi khóa học, buổi giảng hay sinh hoạt đều được tổ chức nhẹ nhàng, gần gũi, kết hợp giữa giáo lý nhà Phật và các bài học kỹ năng sống thực tế, giúp các em hình thành tư duy tích cực, biết tôn trọng bản thân, yêu thương con người và sống có trách nhiệm hơn với xã hội.
Chùa Thanh Hà tổ chức các khóa tu nhằm giáo dục đạo đức, tâm linh cho thế hệ trẻ. (Nguồn: Sưu tầm)
Không gian tĩnh lặng, yên bình của chùa cũng là môi trường giúp thanh thiếu niên rèn luyện khả năng tập trung, biết kiềm chế cảm xúc và hướng tâm vào điều thiện. Chính nhờ những hoạt động mang giá trị nhân văn sâu sắc đó, chùa Thanh Hà không chỉ là nơi hành hương lễ Phật, mà còn là “ngôi trường đạo đức” đặc biệt, góp phần quan trọng trong việc xây dựng thế hệ trẻ sống nhân ái, bao dung và giàu lòng trắc ẩn.
3. Vẻ đẹp kiến trúc cổ kính và không gian văn hóa đặc trưng của chùa Thanh Hà
3.1. Tổng thể kiến trúc và không gian tâm linh chùa Thanh Hà
Chùa Thanh Hà mang dáng dấp kiến trúc truyền thống thời Nguyễn nhưng vẫn giữ được nét riêng, cổ kính và hài hòa. Toàn bộ quần thể chùa được bố cục cân đối giữa không gian tự nhiên và kiến trúc Phật giáo, tạo nên vẻ đẹp trang nghiêm mà gần gũi. Bước qua cổng Tam quan, du khách sẽ đi đến một không gian tĩnh lặng, nơi tiếng chuông ngân vang hòa quyện cùng mùi hương trầm thoang thoảng, khiến tâm hồn như được gột rửa mọi muộn phiền.
Trên Phật điện, tượng Phật được bài trí cẩn thận, thể hiện tinh thần sâu sắc của đạo Phật. Sau lớp ba pho Tam Thế là pho A Di Đà có kích thước lớn hơn cả, biểu trưng cho trí tuệ và lòng từ bi vô lượng. Tiếp đến là pho Thích Ca Mâu Ni giáo chủ, đại diện cho sự giác ngộ, và pho Quan Âm Thiên Thủ Thiên Nhãn tượng trưng cho lòng cứu khổ cứu nạn. Cuối cùng là tòa Cửu Long, nơi tôn trí tượng Thích Ca sơ sinh trong tư thế giảng pháp. Sự sắp đặt tinh giản, không cầu kỳ, giúp không gian Phật điện của chùa Thanh Hà trở nên thanh thoát, nhẹ nhàng mà vẫn toát lên vẻ uy nghi, linh thiêng.
Khu vực bàn thờ được bài trí cẩn thận, trang nghiêm. (Nguồn: Sưu tầm)
Không chỉ nổi bật ở chính điện, toàn bộ khuôn viên chùa Thanh Hà còn có các công trình phụ như nhà Tổ, Tăng đường, nhà thờ Mẫu và nhà Tứ Ân. Kiến trúc gỗ truyền thống kết hợp mái ngói cong mềm mại, cùng những chi tiết chạm khắc tinh xảo, khiến ngôi chùa vừa mang vẻ cổ kính, vừa thể hiện nét tài hoa của người xứ Thanh. Nơi đây không chỉ là chốn thờ tự mà còn là không gian tâm linh thanh tịnh, giúp con người hướng về điều thiện, gột rửa muộn phiền và tìm lại sự bình an trong tâm hồn.
3.2. Các đặc điểm di sản văn hóa và hiện vật tại chùa Thanh Hà
Bên cạnh giá trị kiến trúc, chùa Thanh Hà còn lưu giữ nhiều di sản văn hóa có ý nghĩa to lớn đối với Phật giáo và người dân Thanh Hóa. Từ Tam quan đến Nghi môn, trên các bức tường, cột gỗ và hoành phi đều được khắc câu đối, văn tự cổ ca ngợi đạo đức, nhắc nhở con người sống hướng thiện, biết tri ân và tu tâm tích đức. Những nét chữ được chạm khắc tinh tế, mang đậm giá trị nghệ thuật thư pháp truyền thống, vừa thể hiện sự tôn kính với đức Phật, vừa là thông điệp đạo lý sâu sắc gửi gắm qua thời gian.
Vườn tháp cổ trong khuôn viên chùa nơi lưu giữ xá lợi và ghi dấu công lao của các vị trụ trì qua nhiều thế hệ. Nổi bật là tháp của Hòa thượng Thích Minh Lãng, Hòa thượng Thích Thanh Trình và Hòa thượng Thích Thanh Cầm. Những tháp cổ rêu phong nằm giữa vườn cây xanh tĩnh lặng gợi cảm giác linh thiêng, gắn kết giữa quá khứ và hiện tại. Ngoài ra, chùa còn sở hữu nhiều hiện vật quý như tượng Phật cổ, chuông đồng, bia đá và đồ thờ có niên đại hàng trăm năm. Với những giá trị ấy, năm 1998, chùa Thanh Hà được xếp hạng là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp tỉnh, trở thành biểu tượng văn hóa – tâm linh tiêu biểu của người dân xứ Thanh.
4. Các hoạt động văn hóa, tín ngưỡng tiêu biểu tại chùa Thanh Hà
Là một trong những trung tâm Phật giáo lớn của tỉnh, chùa Thanh Hà hằng năm tổ chức nhiều hoạt động văn hóa tín ngưỡng đặc sắc, thu hút đông đảo tăng ni, phật tử và du khách thập phương. Trong đó, nổi bật nhất là đại lễ Vu Lan báo hiếu được tổ chức vào dịp rằm tháng Bảy. Đây là một trong những lễ hội lớn nhất của Phật giáo xứ Thanh, diễn ra trang nghiêm với các nghi thức tụng kinh, dâng hương, phóng sinh, thả hoa đăng và cầu siêu báo hiếu tổ tiên. Không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, lễ hội còn trở thành ngày hội văn hóa của người dân địa phương, nơi mọi người cùng hướng về nguồn cội, nuôi dưỡng lòng hiếu thảo và tinh thần nhân ái.
Đại lễ Vu Lan báo hiếu được tổ chức tại chùa Thanh Hà. (Nguồn: Sưu tầm)
Ngoài ra, chùa Thanh Hà còn là nơi tổ chức khóa tu mùa hè “Phật ơi, con về rồi!”, chương trình tu học đặc biệt dành cho thanh thiếu niên. Thông qua các hoạt động như thiền tập, nghe pháp thoại, sinh hoạt kỹ năng và làm thiện nguyện, các em được học cách yêu thương, biết ơn cha mẹ và rèn luyện nhân cách sống hướng thiện. Đây là một mô hình giáo dục đạo đức tâm linh tiêu biểu, giúp thế hệ trẻ cân bằng tâm lý và phát triển nhân cách trong thời đại hiện nay.
Bên cạnh đó, chùa thường xuyên tổ chức các đại lễ Phật Đản, lễ cầu an, lễ cầu siêu, khóa tụng kinh đầu năm, cùng nhiều hoạt động thiện nguyện như tặng quà cho người nghèo, ủng hộ học sinh vượt khó và xây dựng nhà tình nghĩa. Mỗi dịp lễ hội, tiếng chuông chùa vang vọng giữa lòng thành phố, tạo nên không gian linh thiêng, tràn đầy nhân ái. Nhờ duy trì những giá trị văn hóa và tâm linh ấy, chùa Thanh Hà không chỉ là điểm hành hương tín ngưỡng mà còn là nơi gìn giữ và lan tỏa tinh thần từ bi, hiếu đạo của người Việt.
Sau khi tham quan và chiêm bái tại chùa Thanh Hà, du khách có thể tiếp tục hành trình khám phá những ngôi chùa nổi tiếng khác của xứ Thanh như chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh, chùa Đót Tiên, hay chùa Mật Đa,... Mỗi ngôi chùa đều mang nét đẹp riêng, gắn liền với truyền thống tín ngưỡng và lịch sử lâu đời của vùng đất Thanh Hóa. Đặc biệt, tỉnh Thanh Hóa hiện đang triển khai dự án Huyền Tích Am Tiên, một công trình văn hóa tâm linh quy mô lớn kết hợp hài hòa giữa yếu tố tín ngưỡng, văn hóa và cảnh quan thiên nhiên. Công trình này được kỳ vọng sẽ trở thành điểm du lịch tâm linh bậc nhất Thanh Hóa, góp phần khẳng định vị thế của xứ Thanh trên bản đồ du lịch tâm linh Việt Nam trong tương lai.
Hành trình tìm về cội nguồn văn hóa Phật giáo tại chùa Thanh Hà là chuyến đi không chỉ để chiêm bái hay lễ Phật, mà còn để cảm nhận những giá trị tinh thần sâu sắc được lưu truyền qua nhiều thế kỷ. Giữa nhịp sống hiện đại, ngôi chùa vẫn giữ nguyên vẻ thanh tịnh, là nơi con người tìm lại sự bình yên, hướng tâm về thiện lành và tri ân cội nguồn văn hóa dân tộc. Nếu bạn đang tìm kiếm một điểm đến dung hòa giữa tâm linh và văn hóa, hãy một lần đặt chân đến chùa Thanh Hà để cảm nhận không gian thanh tịnh, lắng nghe tiếng chuông ngân vang và tìm lại sự bình yên trong tâm hồn.
