1. Giới thiệu chung về cụm di tích lịch sử Nam Ngạn
1.1. Vị trí địa lý của cụm di tích lịch sử Nam Ngạn
Cụm di tích lịch sử Nam Ngạn nằm ven dòng sông Mã hiền hòa, cách trung tâm Thanh Hóa khoảng 2 km về phía Tây Bắc. Nhờ vị trí thuận lợi, du khách có thể dễ dàng di chuyển bằng ô tô, xe máy hoặc taxi để đến tham quan. Dọc theo hành trình, hai bên là khung cảnh làng quê thanh bình, sông nước thơ mộng và những rặng tre xanh rì rào trong gió, mang đến cảm giác yên ả và gần gũi. Không chỉ là một điểm đến thuận tiện, nơi đây còn gắn liền với bề dày lịch sử, gợi nhớ không khí hào hùng của vùng đất anh hùng xứ Thanh trong những năm tháng đấu tranh vì độc lập dân tộc.
1.2. Nét độc đáo và vai trò lịch sử của cụm di tích lịch sử Nam Ngạn
Cụm di tích lịch sử Nam Ngạn mang trong mình giá trị đặc biệt, vừa là chứng nhân của những năm tháng chiến tranh ác liệt, vừa là không gian văn hóa tiêu biểu của vùng đất Thanh Hóa. Nơi đây từng là vị trí chiến lược quan trọng trong kháng chiến chống Mỹ, là điểm trung chuyển, tiếp tế và trú quân của lực lượng vũ trang, góp phần bảo vệ cầu Hàm Rồng và thành phố Thanh Hóa xưa.
Không chỉ gắn liền với lịch sử kháng chiến, khu di tích còn lưu giữ nét đẹp cổ kính của làng quê ven sông, với đình, chùa, đền thờ và những con ngõ nhỏ mang đậm dấu ấn truyền thống. Chính sự hòa quyện giữa giá trị lịch sử và không gian tâm linh đã tạo nên sức hấp dẫn riêng cho cụm di tích lịch sử Nam Ngạn – nơi quá khứ, hiện tại và đời sống văn hóa cộng đồng cùng hòa quyện, thể hiện rõ bản sắc và tinh thần kiên cường của con người xứ Thanh.
2. Hành trình xuyên suốt cụm di tích lịch sử Nam Ngạn
Hành trình về với cụm di tích lịch sử Nam Ngạn là chuyến trở lại miền ký ức hào hùng của xứ Thanh bên dòng sông Mã. Mỗi dấu tích nơi đây đều kể lại câu chuyện về tinh thần quật cường và lòng yêu nước của người dân trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Giữa không gian làng cổ yên bình, du khách sẽ cảm nhận được sự giao hòa giữa quá khứ và hiện tại qua từng công trình, mái đình, bến nước của vùng đất anh hùng này.
2.1. Đền thờ Chu Văn Lương
Đền thờ Chu Văn Lương nằm trong cụm di tích lịch sử Nam Ngạn, là một trong những công trình thờ tự linh thiêng gắn liền với danh tướng thời Trần – người có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông. Ngôi đền được xây dựng cách đây hàng trăm năm, trải qua nhiều lần trùng tu nhưng vẫn giữ được nét cổ kính và trang nghiêm.
Hiện nay, đền thờ còn lưu giữ được nhiều mảng chạm độc đáo, đặc sắc có phong cách nghệ thuật thời Nguyễn (thế kỷ XIX), cùng nhiều hiện vật đồ thờ thời Lê, Nguyễn có giá trị lịch sử văn hóa như: Sắc phong, ngai thờ bài vị, bảng văn, bia đá… Tất cả đã góp phần khẳng định giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc của ngôi đền, đồng thời thể hiện lòng tôn kính sâu sắc của người dân Nam Ngạn đối với vị tướng tài ba, trung nghĩa.
Đền thờ danh tướng Chu Văn Lương. (Nguồn: Sưu tầm)
Lễ hội tại đền thờ Chu Văn Lương được tổ chức hằng năm vào ngày sinh 18/2 âm lịch và ngày giỗ 12/9 âm lịch của ngài. Trong những ngày này, người dân và du khách thập phương cùng về dâng hương tưởng nhớ công đức vị danh tướng, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an. Lễ hội còn nổi bật với nhiều trò chơi và trò diễn dân gian đặc sắc như múa rồng, đánh trống hội, kéo co, hát chầu văn… tạo nên không khí sôi nổi, vừa linh thiêng vừa đậm đà bản sắc văn hóa xứ Thanh.
Hiện nay, đền thờ Chu Văn Lương mở cửa đón khách tham quan hằng ngày, đặc biệt đông vào dịp đầu năm và lễ hội truyền thống. Đây là dịp người dân và du khách thập phương về dâng hương tưởng nhớ công đức vị danh tướng, cầu cho một năm bình an, may mắn và thịnh vượng.
2.2. Chùa Mật Đa
Chùa Mật Đa là một trong những công trình tiêu biểu nằm trong cụm di tích lịch sử Nam Ngạn, mang giá trị đặc biệt về lịch sử, kiến trúc và văn hóa Phật giáo xứ Thanh. Chùa được khởi dựng từ thời Trần, ban đầu tọa lạc ngoài đê sông Mã thuộc ấp Hòa Bình. Đến năm Bảo Thái thứ 4 (1723), dưới triều vua Lê Dụ Tông, chùa được di dời vào vị trí hiện nay – khu đất trung tâm làng Nam Ngạn, có thế đất hình chữ “Vương” hướng Đông Nam.
Trải qua nhiều thế kỷ, chùa Mật Đa đã nhiều lần được tu sửa, đặc biệt vào thời Nguyễn (thế kỷ XIX), nhưng vẫn giữ được nét cổ kính với hệ thống mảng chạm gỗ, hoa văn và phù điêu tinh xảo mang đậm phong cách nghệ thuật truyền thống. Trong chùa hiện còn lưu giữ nhiều hiện vật quý như bia “Mật Đa Thiền Tự Bi Ký” dựng năm 1723, bia “Trùng tu chùa Nam Ngạn” năm 1927, cùng nhiều đồ thờ, tượng Phật cổ có giá trị cao về lịch sử và mỹ thuật.
Di tích chùa Mật Đa Nam Ngạn. (Nguồn: Sưu tầm)
Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, chùa trở thành Sở chỉ huy quan trọng, nơi tập kết lương thực, đạn dược, thuốc men, đồng thời là nơi cứu thương và đón tiếp cán bộ, văn nghệ sĩ trong và ngoài nước. Với những giá trị nổi bật ấy, chùa Mật Đa đã được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia theo Quyết định số 1821/VH-QĐ ngày 6/11/1989, trở thành địa chỉ linh thiêng và niềm tự hào của người dân Nam Ngạn.
2.3. Tượng đài Nam Ngạn chiến thắng
Nổi bật trong cụm di tích lịch sử Nam Ngạn, tượng đài Nam Ngạn chiến thắng là công trình mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc, ghi lại chiến công hào hùng của quân và dân Thanh Hóa trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Công trình được xây dựng ngay bên bờ sông Mã, nơi gắn liền với những trận đánh ác liệt bảo vệ cầu Hàm Rồng, huyết mạch giao thông trọng yếu của miền Bắc.
Tượng đài được thiết kế với hình khối vững chãi, khắc họa hình ảnh người chiến sĩ và nhân dân Nam Ngạn hiên ngang giữa bom đạn, biểu trưng cho tinh thần “quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”. Các mảng phù điêu tái hiện sinh động cảnh quân dân phối hợp chiến đấu, bắn rơi máy bay địch, bảo vệ tuyến vận tải huyết mạch Bắc – Nam trong mưa bom bão lửa.
Ngày nay, tượng đài Nam Ngạn chiến thắng không chỉ là chứng tích lịch sử mà còn là không gian tri ân và giáo dục truyền thống cách mạng. Mỗi dịp lễ kỷ niệm, học sinh, cựu chiến binh và du khách thập phương lại về đây dâng hoa tưởng niệm, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với những người đã hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc.
3. Kinh nghiệm, lưu ý khi tham quan cụm di tích lịch sử Nam Ngạn
3.1. Trang phục, lễ nghi và những điều nên tránh
Khi đến tham quan Cụm di tích lịch sử Nam Ngạn, du khách nên lựa chọn trang phục lịch sự, gọn gàng, phù hợp với không gian tâm linh của đền, chùa và khu tưởng niệm. Với những ai dâng hương hoặc tham dự lễ hội, nên mặc áo có tay, quần dài và đi giày dép dễ di chuyển để thể hiện sự tôn trọng. Trong khuôn viên di tích, hãy giữ thái độ trang nghiêm, nói năng nhỏ nhẹ, không xả rác, không chạm vào hiện vật trưng bày hay các đồ thờ tự.
Người dân Nam Ngạn rất coi trọng tín ngưỡng truyền thống, vì vậy du khách cần lưu ý giữ phép ứng xử đúng mực, đặc biệt khi dự lễ hoặc chụp ảnh trong khu vực thờ tự. Việc chuẩn bị sẵn lễ vật như hoa tươi, nhang thơm và trái cây cũng là một cách thể hiện lòng thành khi viếng thăm các di tích trong khu vực.
3.2. Gợi ý lịch trình thăm bến phà Ghép kết hợp du lịch
Sau khi dạo bước khám phá cụm di tích lịch sử Nam Ngạn, du khách có thể tiếp tục hành trình đến Thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng, ngôi thiền viện nổi tiếng tọa lạc trên triền núi, nơi có tầm nhìn bao quát dòng sông Mã uốn lượn và cây cầu Hàm Rồng lịch sử. Trong không gian tĩnh lặng, mây núi hòa cùng tiếng chuông chùa ngân vang, bạn sẽ cảm nhận được sự bình yên và sâu lắng của vùng đất linh thiêng xứ Thanh.
Kết hợp tham quan và chiêm bái tại Thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng. (Nguồn: Phatgiao.org)
Cuối cùng, du khách có thể ghé quảng trường biển Sầm Sơn, nơi không khí biển tràn đầy sức sống với những con sóng vỗ rì rào và ánh hoàng hôn nhuộm vàng mặt nước. Tại đây, du khách có thể tản bộ dọc bờ biển, hòa mình vào nhịp sống sôi động của phố biển, ngắm nhìn những màn biểu diễn nghệ thuật ngoài trời hay tận hưởng làn gió mặn mòi mang theo hương vị đại dương. Đừng quên thưởng thức những món hải sản tươi ngon được chế biến ngay tại chỗ. Một buổi tối nơi quảng trường biển chắc chắn sẽ là cái kết trọn vẹn cho hành trình khám phá đầy cảm xúc của bạn.
Cụm di tích lịch sử Nam Ngạn không chỉ là nơi lưu giữ những dấu ấn vàng son trong lịch sử Thanh Hóa mà còn là biểu tượng cho tinh thần kiên trung, bất khuất của con người xứ Thanh qua bao thế hệ. Mỗi địa danh nơi đây đều kể lại câu chuyện về lòng yêu nước, đức hy sinh và niềm tin son sắt vào Tổ quốc. Ngày nay, khi đến với Cụm di tích lịch sử Nam Ngạn, du khách không chỉ được sống lại không khí hào hùng của quá khứ mà còn được chiêm ngưỡng vẻ đẹp yên bình của làng cổ bên sông Mã. Hãy một lần đặt chân đến vùng đất di sản này để lắng nghe âm vang lịch sử, cảm nhận nhịp sống chan hòa giữa con người và thiên nhiên, nơi mà quá khứ và hiện tại vẫn đang hòa quyện trong từng nhịp thở của xứ Thanh anh hùng.
