1. Giới thiệu chung về chiến khu Ngọc Trạo
1.1. Vị trí địa lý và cách nhận biết di tích chiến khu Ngọc Trạo
Chiến khu Ngọc Trạo nằm tại xã Ngọc Trạo, tỉnh Thanh Hóa, giáp ranh với tỉnh Hòa Bình. Khu vực này thuộc vùng đồi núi nối liền với rừng cấm thời nhà Nguyễn và quần thể lăng miếu Triệu Tường (xã Hà Long, tỉnh Thanh Hóa). Từ Ngọc Trạo, có thể men theo đường núi để đi tắt sang các xã của huyện Vĩnh Lộc cũ hoặc theo hướng Phố Cát để sang tỉnh Ninh Bình.
Địa hình nơi đây chủ yếu là đồi núi xen kẽ rừng rậm, với nhiều thung lũng và suối nhỏ uốn lượn, tạo nên không gian vừa hùng vĩ, vừa hiểm trở. Chính đặc điểm này đã giúp chiến khu Ngọc Trạo trở thành căn cứ tự nhiên vững chắc trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
1.2. Vì sao chiến khu Ngọc Trạo là điểm đến được nhiều du khách lựa chọn?
Chiến khu Ngọc Trạo không chỉ là di tích lịch sử ghi dấu tinh thần kiên cường của quân và dân Thanh Hóa trong cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp, mà còn là điểm đến mang đậm giá trị giáo dục, văn hóa và du lịch sinh thái. Đến với nơi đây, du khách được sống lại không khí hào hùng của những năm tháng kháng chiến, khi lực lượng du kích đầu tiên của Thanh Hóa được hình thành và chiến đấu anh dũng giữa núi rừng hiểm trở.
Chiến khu Ngọc Trạo ghi dấu nhiều giá trị lịch sử và tinh thần cách mạng kiên cường. (Nguồn: Truyền hình Thanh Hóa)
Bên cạnh giá trị lịch sử, chiến khu Ngọc Trạo còn hấp dẫn bởi cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ. Rừng xanh, suối trong và những đồi núi trập trùng bao quanh khu di tích tạo nên không gian tĩnh lặng, thích hợp cho những ai yêu thích khám phá và trải nghiệm. Các công trình tưởng niệm được quy hoạch hài hòa với thiên nhiên, như tượng đài khởi nghĩa, bia ghi danh anh hùng liệt sĩ, nhà truyền thống… mang đến cảm giác trang nghiêm nhưng gần gũi.
Với sự kết hợp giữa giá trị lịch sử, cảnh quan sinh thái và tinh thần cách mạng, chiến khu Ngọc Trạo ngày càng được nhiều du khách, học sinh, sinh viên và người yêu lịch sử lựa chọn như một “địa chỉ đỏ” để tri ân và tìm hiểu truyền thống đấu tranh của cha ông.
2. Lịch sử hình thành và quá trình phát triển chiến khu Ngọc Trạo
2.1. Bối cảnh chiến sự, sự ra đời của khu căn cứ cách mạng (1941)
Sau Hội nghị Trung ương 8 năm 1941, phong trào cách mạng Việt Nam bước vào giai đoạn mới với chủ trương chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang. Thanh Hóa, với vị trí chiến lược nằm giữa Bắc – Trung, được Trung ương Đảng xác định là địa bàn quan trọng để xây dựng căn cứ cách mạng. Trong bối cảnh thực dân Pháp và phát xít Nhật siết chặt kiểm soát, Ngọc Trạo được lựa chọn bởi địa hình núi rừng hiểm trở, thuận lợi cho việc tổ chức lực lượng, cất giấu vũ khí và che giấu cán bộ. Năm 1941, nơi đây chính thức trở thành căn cứ địa cách mạng đầu tiên của Thanh Hóa, là “pháo đài” kiên trung trong những ngày đầu đấu tranh giành độc lập.
2.2. Thành lập Đội du kích Ngọc Trạo và các hoạt động nổi bật
Ngày 19/9/1941, tại hang Treo, lễ thành lập Đội du kích Ngọc Trạo được tổ chức trang trọng giữa núi rừng. Dưới cờ đỏ sao vàng, 24 đội viên đã tuyên thệ chiến đấu, nguyện hi sinh vì độc lập dân tộc và hạnh phúc của nhân dân. Đây là đội vũ trang cách mạng đầu tiên của tỉnh Thanh Hóa, vừa làm nhiệm vụ tuyên truyền, vận động quần chúng, vừa trực tiếp chiến đấu chống lại chính quyền tay sai. Tuy bị kẻ thù bao vây, đàn áp ác liệt, lực lượng du kích vẫn kiên cường bám trụ, gây dựng phong trào, làm nòng cốt cho cao trào cách mạng sau này. Tinh thần chiến đấu bất khuất của họ đã lan tỏa mạnh mẽ, cổ vũ nhân dân toàn tỉnh đứng lên giành lại quyền tự do, tự chủ.
Bức tường khắc họa hình ảnh đội lính du kích Ngọc Trạo. (Nguồn: Truyền hình Thanh Hóa)
2.3. Địa thế là yếu tố quyết định giúp chiến khu vững mạnh
Yếu tố địa hình đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành và tồn tại của chiến khu Ngọc Trạo. Khu vực này được bao bọc bởi núi non trùng điệp, rừng rậm rạp, nhiều lối mòn nhỏ, dễ ẩn nấp và khó tiếp cận. Các thung lũng như lòng chảo tự nhiên vừa thuận lợi cho việc sinh hoạt, vừa dễ tổ chức phòng thủ khi bị tấn công. Đặc biệt, nhân dân địa phương hết lòng che chở, cung cấp lương thực, thuốc men và thông tin, tạo nên hậu phương vững chắc cho cách mạng. Chính nhờ sự kết hợp giữa “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”, chiến khu Ngọc Trạo đã trở thành biểu tượng của ý chí quật cường và tinh thần đoàn kết của quân dân Thanh Hóa trong những ngày đầu đấu tranh giành độc lập.
3. Trải nghiệm tham quan chiến khu Ngọc Trạo
3.1. Những hiện vật, không gian lịch sử
Khu di tích chiến khu Ngọc Trạo hiện được quy hoạch gồm ba điểm chính: khu trung tâm chiến khu, hang Treo và đồi Ma Mầu. Tại khu trung tâm chiến khu, du khách có thể tham quan nhà bia tưởng niệm, tượng đài các chiến sĩ du kích, bảo tàng truyền thống và khu mộ liệt sĩ. Nơi đây từng là trụ sở Ban chỉ huy chiến khu, cơ quan in báo “Tự Do” trong thời kỳ kháng chiến. Một số địa điểm lịch sử như cây đa trạm gác, đền thờ Tống Duy Tân hay giếng du kích vẫn được gìn giữ và giới thiệu tới khách tham quan.
Khu nhà trưng bày tại Di tích lịch sử Chiến khu Ngọc Trạo. (Nguồn: Sưu tầm)
Hang Treo – nơi thành lập Đội du kích Ngọc Trạo – được bảo tồn nguyên vẹn và trở thành điểm dâng hương, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ. Trong khi đó, đồi Ma Mầu là khu vực đóng quân, luyện tập và chiến đấu của lực lượng du kích. Tại đây hiện nay vẫn còn giếng nước và các bia giới thiệu về hoạt động của đội quân năm xưa. Tổng thể khu di tích là “bảo tàng sống” giữa núi rừng Thạch Thành, tái hiện sinh động lịch sử hào hùng của phong trào cách mạng Thanh Hóa.
3.2. Những điểm check-in và hoạt động không nên bỏ lỡ khi đến chiến khu Ngọc Trạo
Một trong những điểm dừng chân nổi bật nhất là hang Treo. Đây là không gian linh thiêng, được bao quanh bởi núi rừng hùng vĩ, là địa chỉ không thể bỏ qua trong hành trình khám phá. Ngoài ra, du khách có thể tham quan các khu vực từng là trạm liên lạc, nơi họp bí mật, hay di tích bia tưởng niệm những người anh hùng đã ngã xuống.
Mỗi năm, vào dịp lễ hội dâng hương kỷ niệm ngày thành lập Chiến khu du kích Ngọc Trạo, không khí nơi đây trở nên sôi động hơn bao giờ hết với các hoạt động truyền thống, biểu diễn văn nghệ và nghi lễ tri ân trang trọng.
3.3. Gợi ý tham quan các địa điểm lân cận chiến khu Ngọc Trạo
Từ chiến khu Ngọc Trạo, du khách có thể kết hợp hành trình về nguồn với nhiều điểm du lịch nổi bật khác của xứ Thanh. Cách không xa là Khu di tích Lam Kinh – nơi gắn liền với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và triều đại nhà Lê, đền Sòng Sơn linh thiêng, nổi tiếng với tín ngưỡng thờ Mẫu; hay Huyền tích Am Tiên, điểm du lịch tâm linh đang được đầu tư phát triển với cảnh quan hùng vĩ, gắn liền với truyền thuyết và đời sống tinh thần người Việt.
Ngoài ra, du khách có thể kết hợp ghé suối cá thần Cẩm Lương, thác Mây Thạch Lâm hoặc vườn quốc gia Bến En để tận hưởng thiên nhiên trong lành và khám phá cảnh quan sông núi đặc trưng của miền Tây Thanh Hóa. Sự kết hợp giữa giá trị lịch sử, văn hóa và sinh thái giúp hành trình đến chiến khu Ngọc Trạo trở nên phong phú, vừa lắng đọng cảm xúc, vừa tràn đầy năng lượng khám phá.
4. Kinh nghiệm và mẹo hữu ích khi tham quan chiến khu Ngọc Trạo
Khi đến chiến khu Ngọc Trạo, du khách nên chuẩn bị kỹ lưỡng để chuyến tham quan được thuận lợi và an toàn. Vì địa hình chủ yếu là đồi núi xen rừng, bạn nên chọn trang phục gọn nhẹ, thoáng mát và thấm hút mồ hôi tốt. Giày thể thao hoặc giày leo núi có độ bám cao sẽ giúp di chuyển dễ dàng hơn trên những con dốc hoặc đường mòn đất. Đừng quên mang theo mũ rộng vành, áo khoác mỏng, nước uống cá nhân và kem chống muỗi để bảo vệ sức khỏe. Nếu bạn yêu thích chụp ảnh, hãy chuẩn bị sẵn máy ảnh hoặc điện thoại đầy pin cùng sạc dự phòng để ghi lại những khoảnh khắc đáng nhớ giữa khung cảnh núi rừng hùng vĩ. Một chút chuẩn bị chu đáo sẽ giúp hành trình khám phá chiến khu lịch sử này thêm trọn vẹn và ý nghĩa.
Ăn mặc lịch sự và giữ thái độ trang nghiêm khi tham quan Chiến khu Ngọc Trạo. (Nguồn: Truyền hình Thanh Hóa)
Thời điểm đẹp nhất để tham quan chiến khu Ngọc Trạo là vào mùa thu hoặc đầu xuân, khi tiết trời mát mẻ, rừng cây xanh tốt và cảnh quan tràn đầy sức sống. Đặc biệt, vào dịp 19/9 hằng năm, nơi đây tổ chức lễ kỷ niệm ngày thành lập Đội du kích Ngọc Trạo, thu hút đông đảo du khách, cựu chiến binh và học sinh, sinh viên về dâng hương, tham dự các hoạt động văn hóa nghệ thuật, tái hiện khí thế hào hùng của phong trào cách mạng xưa. Nếu có dịp ghé thăm vào thời điểm này, bạn không chỉ được tìm hiểu lịch sử mà còn được hòa mình trong không khí thiêng liêng, tự hào của mảnh đất anh hùng xứ Thanh.
Chiến khu Ngọc Trạo Thanh Hóa là biểu tượng của tinh thần quật cường và lòng yêu nước bất khuất của quân dân xứ Thanh. Dù thời gian trôi qua, nơi đây vẫn vang vọng hào khí một thời oanh liệt, trở thành điểm đến thiêng liêng để tri ân và tự hào về truyền thống cách mạng. Hãy đến chiến khu Ngọc Trạo một lần để cảm nhận trọn vẹn sức sống của lịch sử giữa núi rừng xứ Thanh.
