1. Giới thiệu tổng quan về Chè Lam Phủ Quảng
1.1 Nguồn gốc và câu chuyện văn hóa
Hành trình tìm hiểu nguồn gốc chè lam Phủ Quảng dẫn chúng ta về với làng nghề truyền thống tại xã Vĩnh Lộc, Thanh Hóa. Theo truyền thuyết và tư liệu địa phương, nghề làm chè lam đã có mặt từ thời nhà Hồ khi Hồ Quý Ly lên ngôi và chọn vùng Thanh Hóa làm kinh đô khoảng năm 1400.
Chè lam Phủ Quảng và nguồn gốc từ hàng trăm năm. (Nguồn: Sưu tầm)
Ban đầu, những thanh chè lam Phủ Quảng chủ yếu xuất hiện vào dịp lễ, tết để cúng tổ tiên, dâng vua và làm món ăn mừng đầu xuân. Thời gian trôi qua, món bánh dân dã này đã trở thành thức quà quê giản dị nhưng ý nghĩa, mang tính biểu tượng cho sự đoàn viên, sum họp. Mỗi miếng chè dẻo thơm như gói trọn nét đẹp văn hóa làng quê, kế thừa qua nhiều thế hệ như một "báu vật" ẩm thực đích thực.
Theo người dân địa phương, tên gọi chè lam Phủ Quảng bắt nguồn từ phủ Quảng Hóa xưa. Đây là đơn vị hành chính từng bao gồm một số huyện trung du trước sáp nhập của tỉnh Thanh Hóa như Vĩnh Lộc, Thạch Thành, với lỵ sở đặt gần thị trấn Vĩnh Lộc cũ. Sau này, phủ Quảng Hóa được chia tách thành các huyện trực thuộc tỉnh Thanh Hóa, vì thế địa danh này dần biến mất, chỉ còn lưu lại trong ký ức và trong tên gọi món chè lam truyền thống.
1.2 Đặc điểm nổi bật của chè lam
Điều làm nên sự khác biệt của chè lam Phủ Quảng chính là sự hòa quyện tinh tế giữa các tầng vị. Trong đó có vị ngọt dịu của mật mía, vị bùi béo của lạc rang, vị cay ấm nhẹ của gừng tươi cùng hòa quyện trong từng miếng bánh dẻo thơm làm từ gạo nếp đặc sản Vĩnh Lộc.
Chè lam nổi bật với sự hòa quyện giữa các tầng vị. (Nguồn: Sưu tầm)
Kết cấu dẻo thơm, không bị ngấy hay quá ngọt tạo nên điểm nhấn đặc trưng cho chè lam Phủ Quảng. Tất cả đều nhờ vào sự tỉ mỉ trong khâu chọn nguyên liệu và kỹ thuật chế biến thuần thủ công được truyền từ đời này sang đời khác. Hương vị tinh tế, tự nhiên của chè lam đã chinh phục thực khách gần xa, khiến món này trở thành đặc sản tiêu biểu mỗi dịp lễ, Tết.
1.3 Vì sao chè lam được yêu thích?
Sức hấp dẫn riêng của chè lam Phủ Quảng nằm ở sự mộc mạc đã gắn liền với ký ức tuổi thơ của bao thế hệ. Với những người con xứ Thanh xa xứ, chỉ một miếng chè cũng đủ đưa họ trở về không khí Tết đoàn viên, về mâm cỗ sum họp ấm áp bên gia đình.
Không chỉ là món quà quê gắn liền với ký ức tuổi thơ, chè lam Phủ Quảng ngày nay còn được nhiều người lựa chọn làm quà biếu vào các dịp khác nhau. Nhờ thành phần tự nhiên cùng quy trình chế biến tỉ mỉ, bánh dễ dàng bảo quản và vận chuyển. Bên cạnh đó, chè lam cũng có thể giữ trọn vị ngon bùi, dẻo ngọt trong thời gian dài.
Với vị thanh nhẹ, không gắt ngọt và kết cấu dẻo dai vừa phải, chè lam Phủ Quảng dễ dàng chinh phục thực khách ở mọi lứa tuổi. Chính sự giản dị nhưng cũng không kém phần ngon miệng ấy đã giúp món đặc sản xứ Thanh giữ vững vị trí trong lòng người dân địa phương cũng như du khách thập phương.
2. Cách làm và bí quyết giữ hồn vị chè lam
2.1 Nguyên liệu truyền thống
Bốn nguyên liệu cơ bản tạo nên hồn vị chè lam Phủ Quảng đều phải được lựa chọn vô cùng kỹ lưỡng. Gạo nếp là nguyên liệu đóng vai trò quan trọng nhất. Người làm thường chọn loại nếp thơm, mẩy đều, tốt nhất là nếp nương hoặc nếp cái hoa vàng địa phương để tạo độ dẻo, thơm bùi đặc trưng cho bánh.
Người thợ cẩn thận cân lạc trước khi chế biến. (Nguồn: Sưu tầm)
Bên cạnh đó, mật mía sử dụng trong chè lam Phủ Quảng được lấy từ mía địa phương, có vị ngọt đặc trưng. Đây vừa là chất kết dính tự nhiên vừa giữ cho chè lam mềm dẻo lâu. Gừng phải lựa những củ gừng thơm, giã nhuyễn để cho vị cay ấm nhẹ. Gừng sẽ phần nào át bớt vị ngọt đậm của mật, tạo sắc thái hài hoà cho sản phẩm khi ra lò.
Cuối cùng, lạc rang cũng cần được chuẩn bị kỹ lưỡng. Lạc được rang giòn rồi giã đôi, giã ba tạo kết cấu bùi, giòn, tăng sức hấp dẫn cho bánh. Chất lượng nguyên liệu sẽ quyết định trực tiếp đến màu sắc, mùi thơm, vị dẻo cũng như hạn sử dụng của chè lam Phủ Quảng.
2.2 Quy trình chế biến chè lam
Quy trình tạo ra những thanh chè lam Phủ Quảng chuẩn vị bắt đầu với công đoạn xay bột gạo. Gạo nếp được xay nhuyễn, lọc kỹ và phơi tự nhiên đến khi thật khô. Tiếp theo, gạo dùng làm phụ liệu sẽ được rang đều trên lửa nhỏ để không cháy, cho đến khi vàng thơm.
Sơ chế các nguyên liệu khác cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ: lạc rang thơm, giã dập; gừng được cắt lát và giã nhuyễn đều tay. Cuối cùng, công đoạn nấu mật là khâu quan trọng nhất. Khi này, mật mía được thắng trong chảo. Mật sẽ được để sôi lăn tăn cho đến khi cô lại thành hỗn hợp dẻo sánh mịn, khi làm đòi hỏi người nấu đun vừa và quấy đều tay.
Công đoạn trộn các nguyên liệu đòi hỏi tay nghề cao. (Nguồn: Sưu tầm)
Khi mật đạt độ chuẩn, người thợ lần lượt cho bột nếp, gừng, lạc rang vào, tiếp tục quấy đều tay tạo thành hỗn hợp dẻo thơm. Công đoạn cuối là tạo hình: đổ hỗn hợp ra mâm, cán phẳng thành các thanh dài, sau đó cắt thành miếng nhỏ vừa ăn. Cuối cùng được lăn qua lớp bột rang để chè lam Phủ Quảng không dính tay.
2.3 Bí quyết để chè lam dẻo, thơm lâu
Để có được những thanh chè lam Phủ Quảng dẻo thơm lâu, người thợ phải lựa chọn nếp mới. Sau đấy cần rang đủ độ để bột nếp giữ độ dẻo dai tự nhiên. Khi nấu mật, việc duy trì lửa vừa và khuấy đều tay là yếu tố quyết định để tránh cháy, đảm bảo hỗn hợp dẻo mềm mà không tách nước hoặc đóng cứng.
Bí quyết giúp cho chè lam dẻo thơm nằm ở công đoạn quấy chè. (Nguồn: Sưu tầm)
Tỷ lệ bột nếp, mật và gừng cũng phải được cân đối chính xác. Quá nhiều mật sẽ gây bết dính, quá nhiều bột lại làm khô, cứng cho chè lam thành phẩm. Kinh nghiệm của các nghệ nhân lâu năm cho thấy, cảm giác tay khi quấy chè chính là thước đo độ chuẩn của hỗn hợp.
Bí quyết bảo quản cũng không kém phần quan trọng. Gói bánh bằng qua một lớp giấy hoặc gói trong túi riêng khi đóng gói sẽ giữ cho chè lam Phủ Quảng không bị ỉu, bảo quản lâu mà không ảnh hưởng hương vị đặc trưng.
3. Địa chỉ mua chè lam Phủ Quảng chuẩn vị
3.1 Cơ sở sản xuất chè lam Lâm Thu
Địa chỉ: Thôn 3, Xã Vĩnh Lộc, Thanh Hóa
Cơ sở sản xuất chè lam Lâm Thu là một trong số ít nơi vẫn gìn giữ và nối nghề làm chè lam Phủ Quảng. Nhờ chất lượng ổn định cùng hương vị đặc trưng, sản phẩm của cơ sở đã trở thành lựa chọn quen thuộc của du khách trong và ngoài nước, giúp sản lượng ngày càng tăng và thị trường tiêu thụ ngày càng mở rộng.
Cơ sở chè lam Lâm Thu với nhiều năm kinh nghiệm làm nghề. (Nguồn: Sưu tầm)
Dấu ấn quan trọng trong hành trình phát triển của chè lam Phủ Quảng là năm 2017, sản phẩm chính thức được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu tập thể “Chè lam Phủ Quảng”. Hai năm sau, đặc sản này tiếp tục được vinh danh trong top 23 sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu và đạt chứng nhận OCOP 3 sao do UBND tỉnh Thanh Hóa công nhận.
Để làm nên những mẻ chè lam thơm ngon, quy trình chế biến được kiểm soát chặt chẽ từ khâu chọn nguyên liệu đến chế biến, đóng gói. Cơ sở Lâm Thu không ngừng đầu tư hệ thống máy móc hiện đại, đồng thời giữ bí quyết gia truyền để tạo ra sản phẩm vừa chuẩn vị truyền thống, vừa đảm bảo chất lượng. Hiện nay, mỗi ngày cơ sở cho ra lò khoảng 50–70 kg chè lam thành phẩm; riêng dịp lễ, Tết, sản lượng có thể tăng vọt lên tới 200–300 kg/ngày, đáp ứng nhu cầu thưởng thức và làm quà biếu của đông đảo khách hàng.
3.2 Giá tham khảo và cách chọn chè lam ngon
Địa chỉ: Thôn 2, Xã Vĩnh Lộc, Thanh Hóa
Bên cạnh cơ sở Lâm Thu, tại thôn 2 xã Vĩnh Lộc còn có cơ sở sản xuất Cương Xuân của gia đình anh Vũ Ngọc Cương. Cơ sở của anh nổi tiếng là một trong những hộ gia đình tâm huyết với nghề làm chè lam Phủ Quảng. Cơ sở này cũng đã được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao, khẳng định chất lượng và uy tín trên thị trường.
Dù là mùa cao điểm tết hay các dịp khác trong năm thì các thành viên trong gia đình anh Cương với đôi tay khéo léo, thoăn thoắt liên tục chế biến những mẻ chè lam dẻo thơm. Cơ sở luôn tấp nập với nhiều đơn đặt hàng, phục vụ nhu cầu của người dân địa phương và du khách. Mỗi miếng chè không chỉ là sản phẩm của sự cần mẫn mà còn chứa đựng tâm huyết và tình yêu dành cho nghề truyền thống quê hương.
4. Gợi ý thưởng thức và kết hợp trải nghiệm
4.1 Chè lam ăn cùng gì thì ngon?
Chè lam Phủ Quảng phù hợp nhất khi ăn kèm khi thưởng thức trà xanh, chè sen, trà mạn hoặc các loại trà thảo dược. Sự kết hợp này giúp cân bằng vị ngọt, làm nổi bật vị bùi thơm và giảm cảm giác ngấy sau khi thưởng thức. Trong các buổi gặp mặt, trà chiều hay những ngày lễ tết, chè lam Phủ Quảng sẽ tăng sự gắn kết giữa những người cùng thưởng thức. Món bánh dân dã này có thể dùng làm điểm tâm nhẹ hoặc món tráng miệng sau bữa cơm gia đình.
Chè lam thường được thưởng thức cùng một ly trà nóng. (Nguồn: Sưu tầm)
Chè lam Phủ Quảng còn mang nét độc đáo trong cách thưởng thức. Người dân Vĩnh Lộc kể rằng, ngày trước chè lam thường được làm thành từng tảng lớn, chỉ khi cần dùng mới cắt thành từng khoanh, từng miếng nhỏ vừa ăn. Ngày nay, để thuận tiện cho việc thưởng thức và bảo quản, chè lam đã được cắt sẵn thành miếng và đóng gói gọn gàng. Điều này giúp chè lam phù hợp làm quà biếu cũng như dễ dàng chia sẻ cùng bạn bè, người thân.
4.2 Trải nghiệm văn hóa khi ghé thăm làng nghề chè lam
Chuyến thăm làng nghề chính gốc tại Vĩnh Lộc sẽ mang đến cho du khách cơ hội tham quan quy trình làm chè lam Phủ Quảng truyền thống. Du khách có thể trực tiếp trải nghiệm các công đoạn chế biến, từ rang nếp đến quấy chè, giúp tạo nên những kỷ niệm khó quên.
Thưởng thức chè lam Phủ Quảng "nóng hổi" ngay tại lò sẽ giúp du khách cảm nhận sự khác biệt so với sản phẩm được bán tại các nơi khác. Hương vị tươi ngon, độ dẻo dai vừa phải của chè mới làm chính là một trải nghiệm không thể bỏ lỡ.
Du khách có thể kết hợp thăm các di sản văn hóa, lịch sử như Thành Nhà Hồ hay biển Sầm Sơn. Và khi nhắc tới Sầm Sơn thì một địa điểm du khách không nên bỏ qua đấy là Sun World Sam Son. Nơi đây được mệnh danh là một trong những tổ hợp vui chơi giải trí hiện đại bậc nhất miền Bắc. Sun World Sam Son sở hữu hàng loạt các tiện ích giải trí cùng với đó là khu công viên nước khổng lồ với nhiều trò chơi hấp dẫn mọi du khách. Đây chính là địa điểm xứng đáng được cân nhắc trong mọi hành trình vi vu Thanh Hóa.
Chè lam Phủ Quảng không chỉ là một món ăn dân dã, mà còn là cầu nối đưa con người đến gần hơn với văn hóa, lịch sử và tâm hồn của xứ Thanh. Chè lam chính là món quà ý nghĩa mang về sau hành trình khám phá. Hãy một lần đến với Vĩnh Lộc, để thưởng thức hương vị ngọt ngào của chè lam và cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp văn hóa, con người nơi đây.