1. Giới thiệu chung về cổng trời Am Tiên
1.1. Vị trí địa lý
Cổng trời Am Tiên nằm trong quần thể di tích lịch sử quốc gia núi Nưa - đền Nưa - Am Tiên. Điểm đến tâm linh này tọa lạc trên đỉnh núi Nưa thuộc thị trấn Nưa, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Từ trung tâm thành phố Thanh Hóa, du khách chỉ cần di chuyển khoảng 20km về phía tây nam là có thể đặt chân đến vùng đất linh thiêng này.
Núi Nưa được xem là ngọn núi cao nhất ở vùng đồng bằng châu thổ phía Nam của tỉnh Thanh Hóa, một dãy núi dài gần 20km chạy theo hướng tây bắc - đông nam qua các huyện Như Thanh, Nông Cống và đổ về Nghệ An. Vị trí đặc biệt của núi Nưa khiến nó được xem là ngọn núi "chủ" của đồng bằng xứ Thanh, từng được ghi chép trong sử sách và trở thành đề tài sáng tác của nhiều tao nhân mặc khách.
Quần thể di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh núi Nưa. Ảnh: Sưu tầm
1.2. Không gian đặc trưng
Nằm ở độ cao 585m so với mực nước biển, cổng trời Am Tiên sở hữu vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ với những dãy núi trùng điệp và thảm thực vật phong phú. Không gian nơi đây được ví như "chốn bồng lai tiên cảnh" giữa lòng xứ Thanh, nơi mây trời giao hòa với núi đất, tạo nên bức tranh thiên nhiên kỳ vĩ.
Đỉnh núi Nưa là một khu đất rộng và khá bằng phẳng thuộc làng Cổ Định, xã Tân Ninh (nay là thị trấn Nưa), Triệu Sơn, với diện tích khoảng 4 ha. Dù ở độ cao hơn 500m so với mực nước biển, nhưng nơi đây vẫn có mạch nước ngầm chảy ra trong vắt, tạo thành một giếng tự nhiên đặc biệt được gọi là giếng Tiên. Đặc điểm kỳ lạ là nước ở đây không bao giờ cạn, dù vùng xung quanh có khô hạn đến đâu. Khung cảnh hoang sơ của núi rừng kết hợp với không khí linh thiêng tạo cảm giác thanh tịnh, tách biệt khỏi cuộc sống ồn ào nơi đô thị.
2. Lịch sử và giá trị tâm linh cổng trời Am Tiên
2.1. Gắn liền với vị nữ anh hùng Bà Triệu
Cổng trời Am Tiên và quần thể di tích núi Nưa gắn liền với tên tuổi của nữ anh hùng dân tộc Bà Triệu. Theo sử sách, vào năm 248, Triệu Thị Trinh cùng người anh trai Triệu Quốc Đạt - một huyện lệnh có thế lực trong vùng, đã tập hợp nghĩa sĩ, chọn núi Nưa làm căn cứ để luyện tập võ nghệ, dấy binh khởi nghĩa, đánh đuổi quân Đông Ngô xâm lược.
Tuy cuộc khởi nghĩa sau đó đã thất bại, nữ tướng phải tuẫn tiết ở núi Tùng (xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa), nhưng câu nói bất hủ của bà vẫn còn vang vọng đến ngày nay: "Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở Biển Đông, đánh đuổi giặc Ngô giành lại giang sơn, cởi ách nô lệ, chứ không chịu khom lưng làm tỳ thiếp người ta". Câu nói "Na Sơn nhất phiến nhất hộ thiên hạ biến" (Một tiếng hô ở núi Nưa đã chuyển biến ở thiên hạ) chính là sự đề cao sự nghiệp anh hùng bất tử của Bà Triệu.
2.2. Lịch sử hình thành đền Am Tiên
Đền Am Tiên có lịch sử lâu đời, được xây dựng từ thời nhà Lý và đã trải qua nhiều lần trùng tu qua các triều đại. Công trình này được tạo nên để tưởng nhớ công ơn của Bà Triệu cùng các vị thần bảo hộ cho vùng đất xứ Thanh.
Trải qua hàng trăm năm tồn tại, đền Am Tiên vẫn giữ nguyên giá trị tâm linh và lịch sử của mình. Dấu ấn kiến trúc đặc trưng của các thời kỳ vẫn còn được lưu giữ, tạo nên một không gian thiêng liêng đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.
2.3. Di tích quốc gia
Với giá trị lịch sử và văn hóa đặc biệt, tháng 3 năm 2009, quần thể núi Nưa - đền Nưa - Am Tiên đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử - danh lam thắng cảnh cấp quốc gia. Sự công nhận này đã khẳng định tầm quan trọng của cổng trời Am Tiên trong hệ thống di sản văn hóa của Việt Nam.
Danh hiệu di tích quốc gia không chỉ nâng cao giá trị của cổng trời Am Tiên mà còn góp phần quảng bá hình ảnh du lịch tâm linh Thanh Hóa đến với du khách trong nước và quốc tế.
3. Cổng trời Am Tiên – Huyệt đạo linh thiêng
3.1. Vị trí và cấu trúc huyệt đạo
Nhắc đến Am Tiên, không thể không kể tới “cổng trời” – điểm đến linh thiêng và huyền bí bậc nhất trên đỉnh núi Nưa, thuộc huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Chỉ cách cổng đền Am Tiên chừng 100 mét, du khách sẽ được dẫn lối tới một khoảng đất rộng, được rào chắn cẩn thận, với đường kính khoảng 20-21 mét. Nơi đây, mỗi dịp đầu năm, lại đón hàng vạn lượt người hành hương, chiêm bái và khám phá.
Điều đặc biệt ở huyệt đạo cổng trời Am Tiên không chỉ nằm ở vị trí đắc địa giữa núi rừng hoang sơ, mà còn ở cách mà không gian nơi đây hòa quyện tuyệt vời với thiên nhiên. Khu vực này được xem là một trong những huyệt đạo linh thiêng nhất Việt Nam – nơi hội tụ linh khí đất trời, giao thoa năng lượng vũ trụ. Nhiều du khách chia sẻ rằng, khi đặt chân tới đây, họ cảm nhận rõ rệt sự thanh tịnh, nhẹ nhõm, như được tiếp thêm nguồn năng lượng tích cực, xua tan mọi muộn phiền của cuộc sống thường nhật.
Đường lên cổng trời Am Tiên mờ ảo trong sương. Ảnh: Sưu tầm
3.2. Truyền thuyết dân gian
Theo truyền thuyết dân gian, để nhận được may mắn và bình an, nam giới cần đi 7 vòng quanh huyệt đạo cổng trời Am Tiên, trong khi nữ giới phải đi 9 vòng. Số 7 và số 9 trong văn hóa phương Đông đều là những con số may mắn, tượng trưng cho sự trọn vẹn và thành tựu.
Khi thực hiện nghi lễ này, du khách được khuyên nên gạt bỏ mọi suy nghĩ, lo toan sau lưng, vừa đi vừa cầu khấn cho mình được bình an, may mắn. Theo người dân địa phương, làm như vậy sẽ giúp tinh thần trở nên sảng khoái, thư thái đến lạ kỳ. Việc đi vòng quanh huyệt đạo không chỉ giúp con người cầu được may mắn, sức khỏe mà còn giúp họ tịnh tâm, loại bỏ những năng lượng tiêu cực và đón nhận những điều tốt đẹp trong năm mới.
Cổng trời Am Tiên nơi giao thoa đất trời. Ảnh: Sưu tầm
4. Lễ hội mở cổng trời Am Tiên
4.1. Thời gian tổ chức
Lễ hội mở cổng trời Am Tiên diễn ra hằng năm vào ngày mùng 9 tháng Giêng âm lịch – đây là thời điểm cao điểm, thu hút hàng nghìn du khách thập phương về hành hương, chiêm bái, cầu mong may mắn và bình an cho năm mới. Lễ hội chính thức khai hội vào ngày mùng 9, nhưng không khí lễ hội kéo dài từ đầu năm đến hết ngày 20 tháng Giêng âm lịch, với lượng khách tăng dần qua từng ngày. Ngay từ sáng sớm ngày khai hội, dòng người đã nườm nượp đổ về đền Nưa – Am Tiên, tạo nên không khí náo nhiệt nhưng vẫn trật tự, thành kính.
Du khách về đổ về dự lễ hội mở cổng trời Am Tiên. Ảnh: Sưu tầm
4.2. Phần lễ
Phần lễ trong lễ hội mở cổng trời Am Tiên được tổ chức trang nghiêm, đậm đà bản sắc truyền thống. Tâm điểm của nghi lễ là lễ dâng hương, tế lễ tưởng nhớ Bà Triệu – vị nữ anh hùng dân tộc đã từng chọn núi Nưa làm căn cứ khởi nghĩa chống quân Ngô. Các nghi thức như rước kiệu, dâng lễ vật, đọc chúc văn… đều được tiến hành cẩn trọng, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc với các bậc tiền nhân và thần linh bảo hộ vùng đất xứ Thanh.
Trong khuôn viên đền, hoạt động thắp hương, chiêm bái được tổ chức chu đáo, tránh tình trạng chen lấn, đảm bảo không gian linh thiêng cho mọi người dân và du khách. Ngoài ra, du khách còn có thể xin chữ đầu xuân từ các thầy đồ, mang về lời chúc may mắn, thành đạt cho cả năm mới.
4.3. Phần hội
Sau phần lễ trang nghiêm là phần hội rộn ràng với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao đặc sắc. Du khách có cơ hội tham gia các trò chơi dân gian truyền thống, thưởng thức nghệ thuật hát Xoan, hòa mình vào các tiết mục văn nghệ, hoặc khám phá ẩm thực địa phương qua những mâm cỗ truyền thống đậm đà hương vị xứ Thanh.
Phần hội không chỉ tạo nên không khí vui tươi, đoàn kết mà còn là dịp để người dân và du khách giao lưu, tìm hiểu sâu hơn về văn hóa, lịch sử và phong tục của vùng đất linh thiêng này.
4.4. Ý nghĩa sự kiện
Lễ hội mở cổng trời Am Tiên không chỉ là dịp để cầu may mắn, bình an mà còn góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc. Thông qua lễ hội, các thế hệ trẻ được giáo dục về lòng yêu nước, tự hào dân tộc và truyền thống uống nước nhớ nguồn. Đồng thời, lễ hội còn là điểm nhấn thu hút du lịch tâm linh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội địa phương, quảng bá hình ảnh xứ Thanh tới bạn bè trong và ngoài nước.
5. Kiến trúc và cảnh quan
5.1. Đền Am Tiên
Đền Am Tiên nổi bật với kiến trúc truyền thống của các công trình tín ngưỡng Việt Nam: mái ngói cong duyên dáng, tường phủ rêu phong cổ kính, tạo nên vẻ đẹp trầm mặc giữa núi rừng xứ Thanh. Ngôi đền nằm giữa không gian xanh mát của rừng cây cổ thụ, mang lại cảm giác vừa linh thiêng, vừa gần gũi với thiên nhiên. Trước lối vào đền là hàng cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi, được trồng thẳng tắp, tạo nên khung cảnh trang nghiêm, uy nghi và đậm chất huyền bí.
Trải qua bao thăng trầm lịch sử, cảnh quan quanh đền Am Tiên vẫn giữ được vẻ đẹp cổ kính và gắn liền với những truyền thuyết kỳ bí về cuộc khởi nghĩa Bà Triệu. Đền còn lưu giữ nhiều hiện vật giá trị, góp phần tái hiện lịch sử hào hùng của vùng đất xứ Thanh, là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tìm hiểu về văn hóa, lịch sử Việt Nam
5.2. Hành trình chinh phục
Để đặt chân đến cổng trời Am Tiên, du khách phải vượt qua 199 bậc đá dựng đứng - một thử thách không nhỏ nhưng đầy ý nghĩa. Hành trình chinh phục này được xem như một phần của quá trình thanh tẩy tâm hồn, giúp con người bỏ lại phía sau những lo toan, phiền muộn của cuộc sống thường ngày.
Mỗi bước chân leo lên bậc đá là một bước tiến gần hơn đến cõi thiêng, là quá trình con người vươn lên để chạm tới những giá trị cao đẹp của tâm hồn. Dù có đôi chút vất vả, nhưng khi đặt chân đến đỉnh núi, du khách sẽ cảm nhận được sự thanh thản, bình yên hiếm có.
5.3. Các điểm tham quan khác trên đỉnh núi
Ngoài cổng trời Am Tiên, du khách còn có thể khám phá nhiều điểm tham quan hấp dẫn khác trên đỉnh núi Nưa. Giếng Tiên - một giếng nước tự nhiên kỳ lạ không bao giờ cạn dù nằm ở trên núi cao hơn 500m, không có khe hay suối gần đó. Điều đặc biệt là dù vùng xung quanh có khô hạn đến đâu, giếng vẫn đầy nước và trong xanh, không ai xác định được giếng này có từ khi nào. Tương truyền, đây là giếng Bà Triệu và nghĩa quân dùng để lấy nước sử dụng hằng ngày, hoặc theo truyền thuyết khác, cứ tối tối lại có các tiên nữ đến tắm nên được gọi là giếng Tiên.
Giếng Tiên linh thiêng tại Am Tiên. Ảnh: Sưu tầm
Bàn cờ Tiên, vườn thuốc Tiên và vườn đào Tiên là những địa điểm gắn với nhiều truyền thuyết dân gian hấp dẫn. Sử sách và truyền thuyết nhắc đến những nơi đây như một trung tâm của sự tu tiên đắc đạo, tạo nên không gian đầy màu sắc huyền thoại cho khu di tích. Mỗi địa điểm đều mang một ý nghĩa riêng và góp phần làm phong phú trải nghiệm của du khách khi đến với cổng trời Am Tiên.
6. Lưu ý khi tham quan cổng trời Am Tiên
6.1. Trang phục và ứng xử lịch sự
Khi đến tham quan cổng trời Am Tiên, du khách cần lưu ý mặc trang phục lịch sự, phù hợp với không gian tâm linh. Tránh mặc quần áo quá hở hang hoặc có màu sắc quá sặc sỡ, gây phản cảm. Bên cạnh đó, du khách cũng cần giữ thái độ tôn trọng, tránh nói chuyện ồn ào, cười đùa quá lớn làm ảnh hưởng đến không gian thanh tịnh nơi đây.
Việc giữ gìn vệ sinh chung, không xả rác bừa bãi cũng là cách thể hiện sự tôn trọng đối với di tích và cảnh quan thiên nhiên. Du khách nên tuân thủ các quy định của ban quản lý di tích để góp phần bảo vệ và gìn giữ giá trị của cổng trời Am Tiên.
6.2. Di chuyển an toàn
Hành trình lên cổng trời Am Tiên đòi hỏi du khách phải vượt qua nhiều đoạn đường núi khó đi, đặc biệt là đoạn bậc đá và đồi dốc. Vì vậy, du khách cần chuẩn bị giày dép phù hợp, mang theo nước uống đầy đủ và di chuyển cẩn thận, tránh trượt ngã.
Nếu đi du lịch vào mùa mưa, du khách cần đặc biệt thận trọng vì đường núi có thể trơn trượt, khó đi. Người già, trẻ em hoặc những người có vấn đề về sức khỏe nên cân nhắc kỹ trước khi quyết định chinh phục cổng trời Am Tiên.
6.3. Hướng dẫn chiêm bái
Với những du khách muốn tham gia các hoạt động tâm linh như thiền, tụng kinh tại cổng trời Am Tiên, việc hỏi kỹ ban tổ chức hoặc người hướng dẫn là rất cần thiết. Điều này giúp du khách thực hiện đúng nghi thức, tránh những sai sót có thể ảnh hưởng đến không gian tâm linh chung.
Theo quan niệm dân gian, khi đến huyệt đạo cổng trời, nam giới nên đi 7 vòng và nữ giới đi 9 vòng xung quanh huyệt đạo để nhận được may mắn, bình an. Khi thực hiện nghi lễ này, người dân thường khuyên du khách nên gạt bỏ mọi suy nghĩ, lo toan sau lưng, vừa đi vừa cầu khấn cho bản thân được bình an, may mắn - điều này sẽ giúp tinh thần sảng khoái, thư thái một cách kỳ diệu. Ban quản lý di tích, đặc biệt là thủ nhang đền Am Tiên, có thể cung cấp cho du khách những thông tin hữu ích về nghi lễ và phong tục, giúp họ có trải nghiệm trọn vẹn và ý nghĩa khi đến với cổng trời Am Tiên.
Cổng trời Am Tiên Thanh Hóa tọa lạc trên đỉnh núi Nưa là điểm đến lý tưởng cho những ai tìm kiếm sự hòa quyện giữa lịch sử, văn hóa và không gian tâm linh thanh tịnh giữa thiên nhiên hùng vĩ. Nơi đây không chỉ là biểu tượng tâm linh, niềm tự hào của người dân xứ Thanh, mà còn thu hút hàng vạn du khách mỗi mùa lễ hội. Đến với Am Tiên, du khách sẽ cảm nhận sức hút kỳ diệu từ huyệt đạo linh thiêng được ví như "cổng trời", gắn liền với nữ anh hùng Bà Triệu và lễ hội mở cổng trời độc đáo. Am Tiên không chỉ mang đến cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp mà còn là điểm đến lý tưởng để trải nghiệm không gian văn hóa tâm linh, cầu bình an và may mắn.
